همگرایی اقتصادی روسیه با کشورهای کشورهای جنوب ایران و افریقا با هدف توسعه موقعیت ژئوپلیتیکی و اقتصادی اوراسیا با استفاده از قلمرو ترانزیتی جذاب ایران

*سید جلیل جلالی فر- فعال اقتصادی و عضو هیئت مدیره اتاق مشترک ایران – روسیه

روسیه رویکرد توسعه همگرایی اقتصادی با کشورهای همسایه و منطقه دریای کاسپین و حوزه اقیانوس هند و آفریقا را با هدف توسعه و تقویت موقعیت ژئوپلیتیکی و اقتصادی اوراسیا دنبال می نماید . دراین راستا دولت فدرال روسیه نسبت به تنظیم و تصویب یک سند مهم راهبردی در 8 نوامبر 2017 اقدام و مطابق این سند ، سلسه اقداماتی ازجمله راه اندازی و فعال کردن  کریدور شمال – جنوب را به منظور “ایجاد اتحاد بین المللی جدید “مصوب نموده است . طبق برنامه زمان بندی جهت تحقق اهداف بزرگ  در این استراتژی، اقداماتی به شرح زیر را برنامه ریزی و درحال اجرایی شدن دارد :

• توسعه و تقویت زیرساخت های حمل و نقلی کریدور یک کمربند و یک راه در قلمرو کشورهای قزاقستان و روسیه . این استراتژی با همکاری کشور چین که امروز دارای قدرت اقتصادی جهان می باشد شتاب جدی را خواهد گرفت و نفوذ شیطنت سیاستمداران کاخ سفید را در مناطق آسیای مرکزی و خاورمیانه به حداقل رسانده و امریکا اقتدار خود را در این مناطق از دست خواهد داد.
• تصویب و ایجاد منطقه ویژه اقتصادی و لجستیکی لوتوس در روستای علیا در آستراخان
• آغاز ساخت بندری عمیق در منطقه لاگان در جمهوری کالمیکیا
• مطالعه و طراحی ایجاد کانال اوراسیا در جنوب کانال ولگا – دن ، با مزیت مسافت کوتاه تر – عمق و عرض بیشتر با سرمایه گذاری قزاقستان و چین باهدف افزایش ظرفیت جابجایی کالا با کشتی از دریای آزوف به دریای کاسپین
• فعال کردن کارگروه های همگرایی اقتصادی با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس به مرکزیت عربستان . که در طی سالهای اخیر حجم مبادلات تجاری بین دو کشور افزایش یافته است
• فعال کردن کارگروه های همگرایی اقتصادی با هند . هم اکنون حجم مبادلات بین این دو کشور سالیانه بالغ بر 11 میلیارد دلار است و چشم انداز افزایش و توسعه آن به 32 میلیارد دلار در سال 2030 پیش بینی شده است . عمده اقلام صادراتی روسیه به کشور هند بالغ بر 7 میلیارد دلار شامل ( ماشین آلات و تجهیزات – سوخت معدنی و زغال سنگ – کود شیمیایی – فلزات گرانبها و سنگها ) می باشد و همچنین عمده صادرات هند به روسیه نیز بالغ و 3 میلیارد دلار شامل ( ماشین آلات صنعتی – تجهیزات پزشکی و دارویی – صنایع شیمیایی – محصولات غذایی و کشاورزی و امثالهم ) می باشد . تمامی کالاهای مورد مبادله دو کشور حجیم و از نظر حمل و نقلی کشتی و ریلی پسند است . و به همین دلیل جابجایی این کالاهای از طریق دریای کاسپین و قلمرو ایران برای دو کشور جذاب است . ضمنا هند در پروژه های نفت و گاز روسیه سرمایه گذاری نموده و در مناطق شمالی و خاور دور و شرق روسیه از جمله ساخارین فعالیت های گسترده ای را دارد . روابط سیاسی بین دو کشور نیز بسیار عمیق است و در حال توسعه و ناگسستنی است.
• فعال کردن کارگروه  همگرایی اقتصادی با قاره افریقا عمدتا در دو بخش شمالی و شرقی .

همگرایی اقتصادی روسیه با افریقا :

اجلاس مشترک 2018  ژوهانسبورگ با حضور ولادیمیر پوتین در واقع شروع اقدامات جدی در همکاری مشترک روسیه و افریقا می باشد اقدامات زیر از جمله نتایج این نشست تخصصی و کاری بود :

• امضای 92 قرارداد همکاری اقتصادی بین روسیه و کشورهای قاره افریقا از جمله : همکاری های بین المللی ، فناوری پیشرفته ، حمل و نقل و تدارکات ، ماشین آلات و ادوات کشاورزی ، فن آوری دیجیتال و فضایی ، سموم کشاورزی و کود شیمیایی و دارویی ، استخراج و اکتشاف ، ساخت نیروگاه ها ، سرمایه گذاری در فعالیت های بانکی که جزئیات مفاد این قراردادها مخفی باقی مانده است
• فرمان تشکیل کارگروه مشترک توسط رئیس جمهور ، ولادیمیر پوتین و معرفی دستیار خود  ، یوری اوشاکوف بعنوان دبیر و مسئول برگزاری نشست مشترک در اکتبر 2019 که بسیار باشکوه درشهر سوچی  روسیه برگزار گردید . در این اجلاس عنوان کارگروه مشترک به ” مجمع اقتصادی روسیه و آفریقا ” تغییر نام یافته است
• سرمایه گذاری روسیه در بانک توسعه آفریقا (Afreximbank ) : امروز روسیه سومین شریک این بانک محسوب می گردد مکانیسم “سرمایه گذاری در افریقا به دلیل حذف دلار در مبادلات اقتصادی و تجاری ، در ازای دریافت منابع” موجود می باشد . چینی ها مدت طولانی است که از این روش در افریقا استفاده می کنند.
• توسعه صنعت گردشگری : در طی سالهای اخیر همکاری های توریستی بین روسیه و افریقا رشد قابل توجه ای را داشته است . هم اکنون در روسیه تعداد زیادی دانشجو از کشورهای مختلف افریقا در روسیه مشغول به تحصیل و حتی ازداوج و تشکیل خانواده داده اند .
• ترکیب تنوع کالاهای مورد مبادله روسیه و افریقا

عمده صادرات روسیه به کشورهای افریقا شامل: محصولات کشاورزی، ماشین آلات و فن آوری های کشاورزی ، کودهای شیمیایی، دارویی ، فن آوری های دیجیتال و فضایی ، انواع وسایل نقلیه(اتومبیل های روسی و کامیون های KamAZ) و از موارد دیگرعقد قرارداد فروش 1300 واگن ریلی به مصر می باشد .

از نظر برخی کارشناسان اقتصادی روسیه ،  کشور مصر دروازه ورود به افریقا محسوب می گردد . روسیه با کشور مصر مبادلات تجاری خوبی دارد و همچنین رو به افزایش نیز می باشد . کل مبادله  روسیه با مصر حدود 2.1 میلیارد دلار بوده که از این رقم چیزی حدود حدود 1.9 میلیارد دلار صادرات روسیه به مصر می باشد . لذا کشورهای افریقایی باتوجه به اینکه امروز مورد توجه بسیاری از کشورهای قدرتمند قرار گرفته روسیه نیز بدنبال بازار و منابع در این قاره می باشد . روسیه برای توسعه همکاری اقتصادی و تجاری با افریقا  دو مسیر لجستیکی را تعیین نموده است

• مسیر دریای سیاه و با کشورهای افریقا شمالی و جنوبی از طریق بنادر غرب روسیه
• مسیر کریدور شمال و جنوب از قلمرو جمهوری اسلامی ایران با برخی از کشورهای افریقای شمالی و کشورهای افریقای شرقی .

روسیه از طریق صندوق سرمایه گذاری از شرکت های روسی در افریقا جهت اجرای پروژه های مهم راه سازی و صنعتی و نیروگاهی حمایت می کند و روسیه در یکی از کشورهای افریقایی یک پروژه نیروگاه هسته ای با سرمایه گذاری 13 میلیارد دلار به توافق رسیده است بطور کلی کشورهای افریقایی برای روسیه دارای یک چشم انداز مهم اقتصادی می باشد .

روسیه توسط محققین و پژهشگران اقتصادی خود در حال تحلیل بازار کشورهای افریقایی هستند و روسیه  بخش خصوصی خود را  در قالب اپراتورهای اقتصادی ، در این کشورها سازماندهی می کند . روسیه معتقد است قاره افریقا به سرعت با رشد جمعیت مواجه خواهد بود و لذا نیاز به امکانات رفاهی و ترافیک و حمل و نقل و فن آوری و امثالهم می تواند بازار جذابی برای آن باشد . تردد تجار و هیئت های تجاری بین کشورهای افریقایی و روسیه در تحت مدیریت مجمع اقتصادی روسیه و افریقا رو به افزایش است .

بطور کلی استراتژی همگرایی روسیه  وافریقا با شعار”برای صلح ، امنیت و توسعه” به سه محور راهبردی : “توسعه روابط اقتصادی” ، “ایجاد پروژه های مشترک” ، “همکاری در حوزه های بشردوستانه و اجتماعی” پایه گذاری و مورد توافق قرار گرفت . تاکنون بالغ بر 31 جلسه همکاری درخصوص  توسعه روابط تجاری و اقتصادی ، پروژه های مشترک موجود و بالقوه در صنعت نفت و گاز ، بخش کشت و صنعت ، ایجاد زیرساخت های حمل و نقل ، ساخت و ساز و انرژی هسته ای بین مقامات کشور روسیه و کشورهای افریقایی انجام شد .

اجلاس سران کشورهای افریقایی و روسیه در ماه مه 2021 بصورت مجازی انجام و این اجلاس در سال 2022 بصورت چهره به چهره برگزار خواهد شد و روند و نتایج توافقات مشترک مورد بررسی قرار می گیرد .

• نقش موقعیت ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک جمهوری اسلامی ایران :

همانطوریکه که ملاحظه می شود کالاهای مورد مبادله روسیه با هند و کشورهای افریقا عموما حجیم و حمل این کالاها از طریق حملی دریایی و ریلی جذاب است . با وجود ظرفیت های موجود دریای کاسپین و زیرساخت ریلی ، ” قلمرو جمهوری اسلامی ایران ” و زیرساخت دریایی شمال و جنوب  کشور بهترین ، ارزانترین و نزدیکترین مسیر جهت جابجایی این کالاها بوده و دولتهای هند و روسیه برای تحقق اهداف و استراتژی توسعه اقتصادی خود با این کشورها مسیر و قلمرو کشورمان را جذاب دانسته و مصمم هستند از طریق قلمرو ایران جهت ترانزیت کالاهای مورد مبادله خود ، استفاده نماید. لذا موقعیت برجسته ترانزیتی کشورمان عامل مهم در ایجاد وتعامل و سرعت تحقق برقراری تجارت آزاد روسیه با ایران خواهد بود. امضای موافقتنامه موقت ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا نیز از جمله اقدام همکاری روسیه با کشورمان در همین راستا بحساب می آید.

طرح حمایت از ” ایجاد و برقراری تجارت آزاد با ایران ” مصوب شده در سند راهبردی 8 نوامبر 2017 روسیه بعنوان یکی از مهمترین سازوکار دیپلماسی اقتصادیکشور روسیه با ایران می باشد ، تقویت کمیسیون های همکاری ارکان دولتی دو کشور و افزایش تعداد بازدیدهای متقابل هدفمند ( نقطه به نقطه ) جهت مذاکرات همگرایی اقتصادی دو کشور ایران و روسیه  روش درستی در تحقق این هدف می باشد. که باید افراد مذاکره کنندگان در این دیپلماسی اقتصادی دانش لازم را دارا بوده و الزاما در تیم ها از نمایندگان مطلع بخش خصوصی نیز حضور داشته باشند .

در جریان توسعه مبادلات تجاری روسیه با کشورهای حوزه افریقا و هند و پاکستان و کشورهای عربی حوزه خلیج  فارس از طریق ایران ، می توان شاهد توسعه ترانزیت کالا و ایجاد درآمد ارزی قابل توجه ای حاصل از آن را متصور بود . البته در این مسیر چالشهایی وجود دارد که باید دولت سیزدهم نیز برای رفع چالشها و ضعف ها، خصوصا مدیریتی  و زیرساختی آن متمرکز شود . بدون شک در چنین حالتی ، جمهوری اسلامی ایران بالاترین و مطلوبترین توسعه همگرایی اقتصادی با کشورهای همسایه و توسعه عملکرد صادرات و استفاده موثر از ظرفیت استثنائی ترانزیتی کشور را تجربه خواهد کرد .

• روسیه با داشتن سه مزیت اصلی ، مهمترین بازار هدف در جهان است :
• 1- بزرگی بازار روسیه : براساس آمار واردات روسیه از سال 2010 الی 2020 ،  میانگین واردات آن 254 میلیارد دلار در سال بوده و به همین دلیل اهمیت و بزرگی بازار روسیه مورد توجه می باشد  . باتوجه تنوع واردات این کشور از محصولات  مختلف که بنده آنها را در 12 گروه کالایی تقسیم کردم متاسفانه سهم ما در این بازار بطور میانگین در همین دوره 11 ساله 435 میلیون دلار بود و تاسف دیگر اینکه سهم رژیم اشغالگر قدس در همین دوره میانگین 954 میلیون دلار .
• اصولا براساس آمارهای موجود بالغ بر 80% صادرات کشورمان به روسیه در بخش محصولات غذایی – باغی و کشاورزی -و لبنی و آبزی  می باشد ، که میانگین واردات روسیه در این بخش از ( 2010 – 2020 ) سالیانه 22.567 میلیارد دلار بود و سهم صادرات کشورمان در این گروه میانگین 366 میلیون دلار یعنی این گروه از محصولات ( 1.6% ) سهم ایران دربازار روسیه می باشد . متاسفانه بعلت وجود دو تهدید جدی در پیش روی صادرات این گروه از محصولات در طی سالهای آتی حداکثر تا سال 2025 در صورت عدم تدبیر و برنامه ریزی از سوی دولت ، شاهد کاهش بسیار شدید خواهد شد
• آمارها نشان می دهد که با وجود مزیت بزرگی و تنوع بازار روسیه ، کشورمان با صرف هزینه های گزاف رفت آمد مجموعه دست اندرکاران وزارت صمت و سایر سازمانهای دولتی از جمله اتاقهای بازرگانی برای حضور موثر در این  بازار ، موفق به استفاده کارآمد از فرصت های بازار هدف  نبوده است . نتایج این رفت و آمدهای تکراری در طی حداقل 20 ساله فقط تنظیم و امضای تعداد انبوهی موافقتنامه ها خصوصا بین اتاق های بازرگانی دو طرف بوده است و تاکنون هیچگونه نظارت و بازخور و ارزیابی  و بررسی مبنی بر اینکه چه میزان از مفاد این توافقنامه های پرهزینه ، عملیاتی شده است بعمل آورده نگردید . و همچنان این روند باطل ادامه دارد.
• 2- مزیت موقعیت ژئواستراتژیکی روسیه: این کشور از طریق مرزهای متصل به خاک خود دارای 14 کشور همسایه بوده که بطور میانگین 49% تجارت کل این کشور با کشورهای همسایه اش را تشکیل می دهد و این شاخص بیانگر اهمیت استراتژی توسعه همگرایی اقتصادی روسیه با کشورهای همسایه است . در نتیجه با توجه به شرایط تسهیل گری حاکم و وجود کشورهای همسایه این کشور می توان گفت بازار روسیه برای کشور مان دارای یک موقعیت ویژه ژئواستراتژیکی نیز می باشد و همچنین با تمرکز در این بازار به راحتی قادرخواهیم بود با کشورهای همسایه از طریق روسیه توسعه مبادله تجارت متقابل داشته باشیم
• 3- موقعیت ژئوپلیتیکی و ژئواکونومی روسیه : سومین عامل توسعه موقعیت ژئوپلیتیکی منطقه تجاری اوراسیا می باشد که هم اکنون بسیاری از کشورها تقاضای عضویت و یا برخورداری از مزایای تعرفه ای این منطقه اقتصادی را دارند که خوشبختانه با نگاه مثبت  اخیر آقای پوتین رئیس جمهوری فدراسیون روسیه به سران کشورهای عضو اوراسیا ،  تسریع و تسهیل در ایجاد تجارت آزاد با ایران تاکید گردید که این رفتار خود فرصت های بزرگتری را برای کشورمان خواهد ساخت . با توجه به اقدامات مصوب دولت روسیه در سند راهبردی 8 نوامبر 2017 و فرمان توسعه زیرساخت های لجستیکی جنوب روسیه توسط دولت این کشور نهایی شدن اجرای طرح کانال اوراسیا با مشارکت سه کشور قزاقستان و چین و روسیه و همچنین آغاز ساخت منطقه لجستیکی و تولید و صنعتی منطقه آزاد لوتوس در سرزمین روستای علیا واقع در استان آستراخان و ساخت بندر عمیق در منطقه لاگان از جمهوری کالمیکیا و سایر اقدامات در پیش رو ،  جملگی حاکی از اهمیت یافتن اتحادیه اقتصادی اوراسیا بوده و باید دولت جمهوری اسلامی ایران ضمن تاکید بر عضویت دائم در اوراسیا در ایجاد زیرساخت های لجستیکی در قالب ( تعریف عام زنجیره تامین )  متمرکز و اقدام نماید .

عوامل موثر در ناکامی استفاده از این فرصتهای بزرگ :

• ضعف در زیرساخت لجستیکی : عدم تمرکز جدی دولت به توسعه زیرساخت حمل و نقلی دریایی و ریلی امروز مهمترین چالش ها در حوزه لجستیک و حمل و نقل در  است که به شرح زیر به آنها اشاره می گردد :
• فرسوده بودن کشتی های جنرال کارگو
• فقدان کشتی های رو – رو ، کشتی های کانتینری ویژه کانتینرهای یخچالی _کشتی های تانکر حمل روغن مایع _کمبود کانتینرهای یخچالی
• عدم تجهیز بنادر آستراخان به انبارهای سردخانه ای
• عدم وجود شبکه زنجیره ای تامین و عمده فروشی کالاهای ایرانی در روسیه و عدم تمرکز بر ایجاد شبکه فروشگاههای مجازی در بازار هدف
• رسوب جمع شده در کف رودخانه ولگا که موجب ایجاد محدودیت تردد کشتی ها شده است .

راه حل :

• در خصوص نوسازی ناوگان دریایی باید شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران بجای خرید کشتی های فرسوده و کارکرده با استفاده از اعتباری لیزینگی دولت روسیه ، به سمت ساخت کشتی های رو – رو ، یخچالی و کانتینری  در آن کشور برود .
• باتوجه به استراتژی روسیه در ” ایجاد اتحاد بین الکمللی جدید ” حضور شرکت ها و اپراتورهای لجستیکی و سرمایه گذاری ایران در دو منطقه بندری لاگان و لوتوس علیا الزامی می باشد .
• وجود سردخانه تحت کنترل گمرک در روسیه می تواند در توسعه صادرات کشورمان به روسیه نقش مهمی را ایفاء نماید در این مورد نیز با تشویق شریک روسی خود یک اقدام مشترک را در دست داریم که نیاز به حمایت دولتی از سمت کشورم را دارد .
• در خصوص راه اندازی شبکه عمده فروشی کالاهای ایرانی که از الزامات بازار هدف است . در این خصوص طرحی تهیه که با کارشکنی شخص ریاست سازمان توسعه و تجارت فعلی مواجه و با تشکیل شرکت مدیریت صادرات با مشارکت 60 نفر از علاقمندان با تحمل دشواری ها و کارشکنی ها بدنبال اجرایی کردن طرح هستیم و امیدوارم در دولت سیزدهم از حمایت های دولت برخوردار شویم . در خصوص راه اندازی فروشگاههای مجازی باید بدنبال شناسایی بلاگرهای اینستاگرامی در بازار هدف بوده  و  فروشگاههای مجازی را در آن بازارها راه اندازی ، جهت جلب همکاری آنها اقدام کرد . در این حوزه باید اتاقهای بازرگانی ماموریت ها را پذیرفته و عملیاتی نمایند .
• توسعه همگرایی های منطقه ای ، استانی و تعیین اهداف و راهبردهای همکاری باتوجه به ظرفیت های مشترک
• در بخش لایروبی رود ولگا باتوجه به توانایی شرکت های ایرانی که دارای کشتی های لایروب می باشند می توانند در لایروبی آن مشارکت و در مقابل بجای دریافت وجه با دریافت نهاده های دامی تسویه مالی انجام و وارد کشور کنند البته در این مورد اینجانب مذاکراتی را آغاز نموده و با توجه به ارتباطاتم در حال رایزنی نیز هستم
• ضعف مدیریت در سازمان توسعه تجارت کشور بعنوان سازمان مسئول و هماهنگ کننده و عدم وجود فرماندهی دیپلماسی بازرگانی خارجی و عدم وجود برنامه تشویقی و توسعه ای در حوزه صادرات و در مقابل وجود رفتار واردات محور در وزارت صمت کشورمان .

راه حل : قطعا با تغییر مدیریت در دولت سیزدهم فرد توانمند و جهادی و با اختیارات مدیریتی بیشتر منصوب و با تمرکز بر مطالبه گری در اجرای ماده 10 سیاست های اقتصاد مقاومتی  ، راه توسعه عملکرد صادرات را دنبال خواهد کرد . اقدامی دیگری که لازم است مورد توجه قرار  گیرد برکنار کردن کلیه کارکنان بازنشسته که به بهانه کارشناسان خبره در این سازمان همچنان مشغول و عامل توسعه باند فساد و رانت شده اند در حالی امروز جوانان متعهد و تحصیل کرده می توانند با انگیزه قوی تر در راهبرد های دیپلماسی اقتصادی موفق تر عمل نمایند .

• ضعف اقدامات و مدیریت رایزن های بازرگانی که به اشتباه از بخش دولتی انتخاب و عموما از افراد ناتوان منصوب و فاقد هرگونه کارایی در بازار کشور هدف می باشند و مصداق اثبات این نظریه میزان آمارهای صادراتی در تجارت خارجی کشورمان می باشد .

راه حل : انتخاب رایزن باید از بخش خصوصی متعهد به تحقق اهداف اقتصادی کشور ، آشنایی با زبان و فرهنگ کشور محل ماموریت و دارای روابط در سطوح بخش دولتی و خصوصی کشور هدف انجام گیرد . باید باتوجه به  ظرفیت های کشور هدف و همگین  سازی آن ظرفیت ها با ظرفیت های اقتصادی استانهای داخل کشور موجبات همگرایی های اقتصادی منطقه ای و استانی را پایه گذاری نمایم . باید سیستم ارزیابی درستی برای ردیابی اقدامات موفق رایزن های منتخب پایه گذاری شود و با روش تشویقی و توبیخی بستر توسعه و پیشرفت را فراهم کنیم .

• اتاق ایران و اتاقهای بازرگانی نقش اساسی و کلیدی و اصلی در دیپلماسی اقتصادی و توسعه همگرایی اقتصادی و توسعه  عملکرد صادرات کشور را دارند . ضعف شدید مدیریت اجرایی در واحد بین الملل اتاق بازرگانی ایران و نحوه تشکیل و برگزاری انتخابات تشکلهای آن از جمله اتاق های مشترک امروز بزرگترین چالش می باشد .

راه حل : اجرای درست قانون جدید انتخابات در اتاق ایران و شهرستانها در انتخاب متصدیان و  نظارت کامل بر نحوه برگزار انتخابات تشکلها و ارزیابی توانمندیهای اجرایی و دانش و تجربه اعضای هیئت نمایندگان ، روسای اتاق ها و تشکلها خصوصا تشکلهای اتاق های مشترک  باید متناسب با نیاز به راهبرد برنامه ریزی و سازماندهی و براساس شایستگی افراد اجرایی شود .

• وجود کارت بازرگانی و سیستم ثبت سفارش واردات کالا مهمترین عامل ایجاد فساد و رانت تجاری در کشور است

راه حل : در هیچیک از کشورهای جهان در عصر کنونی برای تجارت ، الزامی برای دریافت کارت بازرگانی و برای واردات و همچنین  الزام سیستم  ثبت سفارش واردات کالا وجود ندارد . با بررسی به رفتار کشورهای موفق در عرصه تجارت باید این دو عامل غیر ضرور از چرخه فعالیت تجاری کشور حذف گردد . با تدوین مقررات جدید و سیاست درست جایگزین واردات ، سیستم تجاری کشور فقط با وضع تعرفه و عوارض و مالیات کنترل و هدایت شود . چنین اقدامی موجب کوچک  شدن دولت ، کاهش فساد ، افزایش دوره گردش کالا و سرمایه و عرضه به موقع کالا ، افزایش تولید و صادرات و در نهایت توسعه اشتغال و معیشت و رضایتمندی آحاد جامعه خواهد شد .

• چالش بالا بودن ارزش اظهار کالاهای صادراتی کشورمان در مبادی ورودی گمرکات روسیه : ارزش بسیاری از کالاهای صادراتی کشورمان در گمرکات روسیه بالاتر از قیمت واقعی تشخیص و مشمول دریافت حقوق و عوارض و مالیات ارزش افزوده ( 20% از کل ارزش اظهار کالا ) می باشد . این اشکال بزرگ موجب خواهد شد قدرت رقابت کالاهای ایرانی در مقابل رقبای بازار ، کاهش یابد و همچنین موجب کاهش حجم فروش و صادرات خواهد شد .

راه حل : گمرک ایران ضمن تعامل با بخش خصوصی بطور دائمی باتوجه نوع کالاهای صادراتی نسبت به جمع آوری اطلاعات ارزش اظهار کالا در کشور هدف را بطور مستقیم و غیر مستقیم ( با مصاحبه و گزارش گیری از بخش خصوصی ) را جمع آوری و بصورت جلسات حضوری و مجازی با روسای گمرک کشور هدف  برای اصلاح و رفع آن کوشش و اقدام نماید .   و همچنین ایجاد کانال الکترونیک بین گمرک ایران و اوراسیا با هدف مشاهده ارزش اظهار شده کالا در ایران که می تواند سهل ترین روش در رفع چالش گران بودن ارزش اظهارقیمت کالا در گمرکات کشورهای عضو می باشد

• چالش استاندارد و انطباق کالا : گواهی های سلامت و استاندارد محصولات صادراتی و وارداتی در کشورمان بطور کلی توسط سه سازمان انجام می شود که گاهها متدهای آزمایشگاهی بصورت تکراری و موازی انجام می شود این امر موجب کاهش سرعت و دفعات صادرات ، افزایش هزینه ها و کاهش قدرت رقابت محصول در بازار هدف می شود

راه حل :

• در حوزه صادرات می تواند همگرایی کنترل و انطباق محصول را در قالب همکرایی های منطقه استانهای مرزی با کشورهای همسایه را پی ریزی نمائیم در این حالت تهدیدها زودتر از بین رفته و فرصتهای خوبی را برای توسعه عملکرد صادرات کشورمان ایجاد خواهد کرد
• در حوزه واردات نیز باید اتفاق مشابه رخ دهد و لذا باید دولت در حذف انجام کنترل موازی توسط سه سازمان استاندارد ، قرنطینه ، حفظ نباتات و سازمان دامپزشکی افدام نماید . و یک سازمان از سه سازمان امین کنترل کیفیت تعیین و گواهی صادره را مقبول سایر سازمانها بداند
• بهترین اقدام جهت عملیات این اقدام تسهیل کننده این است که به تناسب ماموریت و سوابق روابط تجاری استانهای مرزی را بعنوان صف اقدام کننده با کشور هدف به رسمیت شناخته و با افزایش اختیارات استانها در اسرع وقت کارگروه هایی بین استانهای منطقه ای دو طرف تشکیل شود در این بخش نقش اتاق های بازرگانی استانهای بعنوان هماهنگ کنندگان محلی از بخش خصوصی می تواند پیشبرنده و شتابدهنده باشد
• سیاست جایگزین واردات وزارت کشاورزی روسیه و همکاری مشترک سه کشور آذربایجان – ترکیه و اسرائیل در زمینه توسعه تولید محصولات گلخانه ای و صیفی جات و کیوی در جنوب کشور آذربایجان دو تهدید بزرگ صادرات محصولات کشاورزی ایران به روسیه می باشد . متاسفانه عمده صادرات محصولات کشاورزی کشورمان از خاک آذربایجان به روسیه صورت می گیرد . قطعا مسئولان مرزی آستارا کشور آذربایجان در آینده به منظور حمایت از صادرات کشور خود در مسیر صادرات ایران سنگ اندازی های فراوانی را خواهند داشت .

راه حل :  باتوجه به اینکه شرکتهای زنجیره ای یزرگ روسیه همواره با ناتوانی تدوام تامین محصول از سوی تجار ایرانی چالش داشته و موجب عدم موفقیت تجار ایرانی شده است . باید در خاک  روسیه جهت راه اندازی کارخانه نیمه تولید آب میوه و انواع سس و رب گوجه فرنگی در ظروف مختلف سرمایه گذاری و راه اندازی کرد این کار می تواند با اندک سرمایه گذاری نهادهی اقتصادی همچون بنیاد مستضعفان – آستان قدس  – کوثر و یا هلدینگهای اقتصادی توانمند کشورمان در روسیه انجام گیرد .

همچنین جهت خنثی سازی تلاش های مثلث شوم آذربایجان ، ترکیه و اسرائیل ، لازم است توسط موسسات و شرکت ها و هلدینگ های خصوصی و خصولتی در جمهوری داغستان برای تولید محصولات گلخانه ای سرمایه گذاری تا بدینوسیله بتوانیم سبد صادراتی کالاهای ایرانی را حفظ و موجبات صادرات انواع کنسانتره میوه و رب اسپتیک را فراهم نمائیم . در صورت نیاز تحلیل جداگانه ارائه خواهد شد

• چالش بزرگ سیاست ارز نیمایی و نحوه تعیین نرخ دستوری و اثرات منفی آن بر صادرات است : سیاست ارز نیمایی بزرگترین عامل بازدارنده توسعه عملکرد صادرات کشور است . این سیاست از یک سو موجب 17 % کاهش توان توان رقابتی صادرکنندگان قانونمند در بازارهای هدف و ازسوبی دیگر مانع برگشت ارز حاصل از صادرات در چرخه اقتصادی کشور می شود . سیاست ارز نیمایی همتی ، موجب شده صادرکنندگان به سه گروه تقسیم و عملا با وجود جریان خرید کارت بازرگانی دو گروه از برگشت ارز حاصل از صادرات فرار کرده و گروه قانونمند صادرات را تضعیف و در نهایت با ورشکستگی موجه و گروهی کارت فروش کارتن خواب را نیز در مقابل میز مراجع قضایی قرار داده که همه این نتایج برای نظام ، هزینه اجتماعی و اقتصادی دارد همانطوریکه رئیس جمهور منتخب نیز در مناظره ها فرمودند 20 میلیارد دلار ارز حاصل از صادرات به چرخه اقتصادی کشور برگشته و نخواهد برگشت .

راه حل : سیاست ارز نیمایی کشور باید تغییرنماید و با قیمت بازار آزاد رفع تعهد گردد در این حالت همه سه گروه صادرکنندگان ،  ارز حاصل از صادرات را به چرخه اقتصادی کشور انتقال خواهند داد . این روش مهمترین راه حل حمایت از صادرات کشور خواهد بود و موجب افزایش بالغ بر 16% توان رقابتی صادرکنندگان و مانع از زیان ناشی از خواب سرمایه و عامل مهمی در توسعه صادرات کشور می باشد .

جمع بندی :

جهت کسب موفقیت بزرگ و شتابدهنده در حوزه همگرایی اقتصادی با روسیه و اوراسیا و توسعه عملکرد صادرات در گروه های کالایی مختلف خصوصا حوزه های صنعتی ، معدنی و پوشاک و سایر،  اهداف و راهبرد های صادراتی تعیین و انجام اقدامات زیردر قالب پنج حوزه (مدیریتی – تسهیل مقررات –  زیرساخت ها – سرمایه گذاری در کشور هدف – نظارت و ارزیابی ) را پیشنهاد و از الزامات می باشد :

• حوزه مدیریتی :
• اهمیت نقش سازمان توسعه تجارت کشور : بعلت عدم نظارت بر عملکرد این سازمان متاسفانه منابع حمایت مالی دولت از صادرات در این سازمان صحیح هزینه نشده است . مدیریت ضعیف و ناتوان این سازمان عملا تاکنون نتوانست در اجرای موافقتنامه های تجاری ازجمله اوراسیا نقش آفرینی نماید – بکارگیری کارشناسان بازنشسته به بهانه بهره مند شدن از تجارب نداشته در قالب مشاور و امثالهم موجب عدم بکارگیری جوانان تحصیلکرده و خلاق و دارای فنون و دانش روز در عرصه تجارت شده است لذا باتوجه به اینکه این سازمان قلب تجارت خارجی می باشد باید دولت سیزدهم با بکارگیری افراد مومن و متعهد و جوانان تحصلیکرده این سازمان بازسازی مدیریتی کرده و اولویت اول در این سازمان راه اندازی و توسعه تجارت الکترونیک و تقویت توان گفتمان دیپلماسی اقتصادی باشد .
• نقش و جایگاه سفارت و سرکنسولگریهای کشورمان در روسیه : نمایندگی های خارجی کشورمان در روسیه ( سفارت و سرکنسولگریها ) انصافا با تمام ظرفیت و با حداقلهای ممکن جهت تسهیل امور و جلب نظر و مشارکت بخش های دولتی روسیه فعالیت های گسترده و شبانه روزی تلاش می نمایند . باید به منظور بررسی عملکرد نهادهای دولتی موثر و فعالیت های اتاقهای بازرگانی استانهای کشور که در جریان تردد به این کشور با صرف هزینه های زیاد انجام می شود مورد ارزیابی و در صورت کسب موفقیت و پیشرفت مورد حمایت و تشویق و در غیراینصورت از اقدام بیهوده و ناموفق جلوگیری شود
• اهمیت نقش کمیسیون مشترک همکاریهای اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی ایران و روسیه : برای انجام هر استراتژی کلان ، نیاز به ایجاد مرکز فرماندهی واحد می باشد . باتوجه به جایگاه سازمانی روسای کمیسیون همکاریهای اقتصادی و اجتماعی مشترک در رفع موانع و چالش ها در سطح مقامات سطح عالی کشوری، باید مصوبات و تصمیمات این کمیسیون در کشور ما و دستورات رئیس این کمیسیون که عموما از وزراء و با حکم مستقیم رئیس جمهوری تعیین می گردد جدی گرفته شود و در تشویق و تنبیه و حتی برکناری مسئول و مقام دستگاه ذیربط نظرش نافذ باشد . در اینصورت مصوبات همگرایی اقتصادی با کشور مورد نظر عملیاتی خواهد شد .
• اهمیت نقش اتاق های بازرگانی شهرستانها ، خصوصا مراکز استانها و اداره بین الملل اتاق ایران : چنانچه بررسی شود اتاقهای استانهای کشور در طی سالهای قبل با صرف هزینه های گزاف به استانهای مختلف روسیه سفر کرده و به تنظیم موافقتنامه های متعدد اقدام کردند که بسیاری از مفاد این موافقتنامه عملیاتی نشده است لذا باید :
• کلیه موافقتنامه های مشترک استانهای کشور با استانهای مختلف روسیه مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد
• برای ایجاد همگرایی استانهای کشور با استانهای کشورهای هدف ، اهداف و ماموریت تعریف گردد . بطور مثال با یک برنامه ریزی درست می توان به سرعت یک شبکه زنجیره ای توزیع کالا در قالب عمده فروشی در استانهای مختلف روسیه راه اندازی کرد
• شناسایی بلاگرهای بومی و فعال فروش اینستاگرامی و ایجاد یک شبکه فروش  سیستم مجازی در کشور هدف . توضیح اینکه این اقدام باید در کشور هدف با استفاده از نیروهای بومی و یا دانشجویان ایرانی مقیم در کشور هدف انجام گیرد لذا اتاقهای بازرگانی می توانند در حوزه با مشارکت بخش خصوصی و تولیدکنندگان مدیریت و اقدام نمایند
• اهمیت ترکیب اعضای کارگروه مشترک مذاکرات راه اندازی تجارت آزاد با روسیه و اوراسیا موضوع موافقتنامه موقت اوراسیا : باتوجه به تمایل و پیشنهاد روسیه به برقرار تجارت آزاد بین روسیه و ایران و اهمیت آن در توسعه عملکرد صادرات کشورمان باید اقدام زیر انجام گیرد :
• بازنگری دراعضای تیم مذاکره کننده و مشارکت جدی نمایندگان بخش خصوصی در آن جهت راه اندازی تجارت آزاد با روسیه و عضویت دائم در اوراسیا در قالب کارگروه مشترک و کمیته های مشترک و کارگروه های فرعی
• مطالعه دقیق بازار و اخذ امتیازات تعرفه ای برای کالاهایی که توان رقابتی آن در بازار هدف وجود ندارند
• پیگیری راه اندازی کریدور سبز گمرکی
• راه اندازی کانالهای الکترونیک گمرک ایران و اتاق ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا
• بروزرسانی ارزش گمرکی کالاهای ایرانی در سیستم ارزیابی گمرکات اورسیا خصوصا روسیه
• اهمیت و جایگاه مناطق آزاد انزلی و چابهار در کریدور شمال و جنوب و اقداماتی که باید در دو مناطق انجام گیرد :
• انتخاب مدیران و اعضای هیئت مدیره جهادی این دو مناطق که کاملا به عملکرد کریدور شمال و جنوب  اشراف داشته باشند .
• تعیین ماموریت برای این دو مناطق در حوزه رفتار سازمانی در جذب سرمایه گذاران خارجی
• تعیین ماموریت برای توسعه زیرساخت مورد نیاز در تسهیل کردن تجارت خارجی و حمل و نقل و ترانزیت
• حوزه تسهیل مقررات : سه عامل اصلی ( ثبت سفارش – کارت بازرگانی – ارز نمیایی )مقررات  جاری دخیل در تجارت خارجی عامل اصلی گسترش فساد اقتصادی و همچنین بازدارنده در توسعه عملکرد صادرات کشور می باشد . اعمال نظام اخذ مالیات و عوارض و تعرفه ، جایگزین سیستم فساد آور ثبت سفارش واردات و همچنین حذف کارت بازرگانی با هدف جلوگیر ی از کارت فروش در صادرات و اخلال در سیستم برگشت ارز حاصل از صادرات
• حذف سیاست ارز نیمایی کشور و خرید ارز حاصل از صادرات به قیمت کف بازار از صادرکنندگان به منظور تشویق صادرات کشور
• حذف اقدامات موازی و ساماندهی و ایجاد تعامل و همگرایی کنترل انطباق محصول و صدور گواهی های بهداشتی و استاندارد در سطح ملی با کشور هدف ، که امروز یکی از مهمترین موانع توسعه عملکرد صادرات کشو راست
• حوزه زیرساختی :
• توسعه ناوگان دریایی در دریای کاسپین : باتوجه به ظرفیت محدود امکانات زیرساختی مرز زمینی آستارا و اقدامات و کارشکنی های دولت آذربایجان توسعه و تکمیل ناوگان دریایی در کاسپین از الزامات موثر در توسعه عملکرد صادرات می باشد .  لذا باید با استفاده از ظرفیت  تامین اعتبار لیزینگ از سوی  انجمن کشتی سازان روسیه نسبت به ساخت کشتی های جدید اقدام نمود :
• ساخت حداقل 4 فروند کشتی رو – رو دو منظوره واگن بر و تراکت
• ساخت حداقل 4 فروندکشتی ویژه حمل کانتینرهای یخچالی
• اعمال و اعطای تخفیفات و حتی سوبسید جهت کاهش هزینه های بندری و هزینه های حمل و نقل دریایی توسط شرکت کشتیرانی ج.ا.ا با هدف کنترل قیمت های حمل دریایی
• تکمیل زنجیره زیرساختی حملی ریلی در بنادر کاسپین و امیرآباد : تسریع در ساخت خط ریلی رشت به بندر کاسپین منطقه آزاد انزلی و تسریع در ساخت اسکله رو – رو همچنین باتوجه شرایط جوی شمال کشور ساخت اسکله های سرپوشیده  باهدف تسهیل و افزایش عملیات تخلیه و بارگیری در دوران بارش ها و وزش باد
• ساخت و راه اندازی انبارهای سردخانه ای در استان آستراخان روسیه : سرمایه گذاری در احداث انبارهاس سردخانه ای در بنادر آستراخان و ماخاچ کالا جمهوری داغستان و همچنین برنامه ریزی ساخت انبارهای سردخانه ای در بنادر در دست اقدام ( منطقه بندری لوتوس علیا در آستراخان و بندر لاگان در کالمیکیا )
• حمایت مالی دولت از محل وصول عوارض از واردات جهت راه اندازی تجارت الکترونیک و شبکه عمده فروشی در بازارکشورهای هدف
• حوزه سرمایه گذاری :
• ایجاد واحدهای تولید محصولات گلخانه ای در جمهور داغستان : به منظور حفظ بازار هدف ، تقابل با اقدامات مثلث در خاک آذربایجان و توسعه سبد کالاهای صادراتی بادر نظر داشتن سیاست جایگزین واردات وزارت کشاورزی دول روسیه سرمایه گذاری و راه اندازی چندین واحد گلخانه های هیدروپونیک و آیروپورنیک توسط هلدینگ ها و یا اتحادیه های کشاورزی و یا نهادهای خصولتی ایران در جمهوری داغستان که نوعی کمین در راه صادرات مثلث ذکر شده می باشد از الزامات حفظ و تثبت بازار هدف برای صادرات محصولات کشاورزی ایران خواهد بود .
• سرمایه گذاری در راه اندازی واحدهای خدمات اپراتوری در بنادر جدید الاحداث جنوب روسیه : باتوجه به طرحهای بزرگ روسیه در توسعه بنادر جنوب این کشور( آستراخان – کالمیکیا – ماخاچ کالا ) و ایجاد کانال اوراسیا در ضلع جنوبی کانال ولگا – دن و توسعه همگرایی اقتصادی با کشورهای افریقا – هند و پاکستان حجم عملکرد تخلیه و بارگیری کالا در این بنادر افزایش چشمگیری پیدا خواهد کرد حضور اپراتورهای ایرانی و سرمایه گذاری آنها در بخش احداث انبارها و مخازن از نظر اقتصادی برای کشورمان مفید خواهد بود .
• سرمایه گذاری در کشت فراسرزمینی و دامپروری در مناطق روسیه : باتوجه به تهدید بحران آب در کشور و نیاز شدید ایران به واردات نهاده های دامی و به منظور ایجاد امنیت غذایی کشور و با استفاده از مقررات تسهیل کننده جاری کشور روسیه حمایت از سرمایه گذاری کشت فراسرزمینی تولید نهاده های دامی و پرورش دام در خاک روسیه با هدف صادرات به ایران کاری ضروری و موجب صرفه جویی در خروج بی رویه ارز کشور خواهد شد . این سرمایه گذاری با حمایت دولت می تواند توسط بخش خصوصی و خصولتی در خاک روسیه انجام  شود
• حوزه ارزیابی و نظارت عملکرد : حاکم کردن اصل نظارت و ارزیابی موجبات رقابت ، توسعه عملکرد مثبت در توسعه صادرات و همگرایی اقتصادی و مانع انحرافات اقتصادی نیز می شود
• عدم وجود سیستم نظارتی و بازرسی در بودجه اتاقهای ایران از دستگاههای نظارتی عملا موجب عدم وصول بازخور اقدامات اتاقها شده است لذا باید اتاقها هم همانند سایر دستگاههای دولتی با اعمال ملاحظات ویژه و تسهیل کننده مورد بازرسی و نظارت قرار گرفته تا مانع انحراف هزینه منابع مالی آن شود.
• گزارش دهی پیشرفت اجرایی هر قرارداد عمومی و تفاهم نامه و یا موافقتنامه که توسط اتاقهای بازرگانی و یا استانداریهای مرزی تنظیم می گردد و میزان تحقق آن توسط نمایندگی های خارجی کشورمان در کشور هدف مورد ارزیابی و نظارت قرار گیرد
• با اعطای اختیارات به استانهای مرزی در جهت ایجاد همگرایی های اقتصادی منطقه ای با کشورهای همسایه و میزان موفقیت آنها در توسعه همگرایی اقتصادی و کسب موفقیت ها و ناکامی و عوامل آن مورد ارزیابی تا موجب ایجاد رقابت بین استانها در این زمینه بشود .

در پایان پیشنهاد میکنم ، پیام تبریک رئیس جمهور محترم روسیه در اولین ساعات اعلام پیروزی آقای رئیسی در انتخابات ریاست جمهوری پیام های پرمعنایی داشته است . بطوریکه این پیروزی در سطح فعالان اقتصادی روسیه اثربخش و مورد توجه قرار گرفت  همچنین از روسیه تماس های تبریک زیادی را بخاطر این پیروزی داشتم و دوستان روسی معتقد هستند سطح  روابط اقتصادی ایران و روسیه در عالیترین سطح خود قرار خواهد گرفت .

باتوجه به استراتژی دولت روسیه در ایجاد اتحاد بین الملی جدید  از طریق توسعه همگرایی اقتصادی و ژئوپلیتیکی با کشورهای افریقا و هند و پاکستان از قلمرو ایران و توسعه حوزه اقتصادی اوراسیا و برقراری تجارت آزاد با ایران باید مذاکرات بسیار خوب ، موثر و فنی با کشور روسیه برنامه ریزی شود .