مفهوم اشتغال ناقص و دلایل آن

اشتغال ناقص یکی از شاخص‌ها و مولفه های  مهم بازار کار است .در اشتغال ناقص افراد و متقاضیان کار به دلایل مختلف مجبور هستند کمتر از میزان استاندارد در هفته کار کنند.

وقتی یک مهندس عمران ، راننده تاکسی و یا یک زیست شناس ، منشی یک دفتر عمرانی می شود ، یکی از مصادیق اشتغال ناقص است. این امر یکی از معضلات بزرگی است که کمتر از بیکاری نیست و خسارت ها و عواقب بسیاری در جامعه و اقتصاد بر جای خواهد گذاشت. طبق تعریف آماری، افراد دارای «اشتغال ناقص» شامل تمام شاغلانی است که به دلایل اقتصادی نظیر رکود کاری، پیدا نکردن کار با ساعت کار بیشتر، قرار داشتن در فصل غیرکاری و به هر دلیل دیگری، کمتر از ۴۴ ساعت در هفته کار می ‌کنند و خواهان و آماده برای انجام کار اضافی در هفته هستند؛ به عبارتی این افراد به دلایل مختلف مجبور هستند کمتر از ساعات استاندارد در هفته کار کنند. نوع فعالیت این افراد تحت عنوان اشتغال ناقص شناخته می ‌شوند.

به گزارش آمار منتشر شده در سال 1401 ، کل جمعیت حاضر در سن کار در کشور 63 میلیون و 886 هزار نفر برآورد شده است که از این تعداد حدود 26 میلیون و 207 هزار نفر متقاضی کار کردن هستند. بررسی ها نشان می دهد، حدود 2 میلیون و 136 هزار نفر از کسانی که تمایل به کار کردن دارند ، نتوانسته اند در سال گذشته برای خود شغلی دست و پا کنند. نرخ اشتغال ناقص در ایران در پاییز 1401 حدود 9.5 درصد برآورد شده، به عبارت دیگر از هر ده نفری که در ایران دارای شغل هستند، یک نفر دارای اشتغال ناقص است و جمعیت این گروه در پاییز سال گذشته 2 میلیون و 274 هزار تخمین زده شده است.

رکود اقتصادی و افزایش نرخ تورم از جمله مهم ترین عواملی است که در اقتصاد موجب فراگیری این معضل می شود. اقتصاددانان بر این عقیده اند که در چنین شرایطی حتی ممکن است نرخ بیکاری پایین محاسبه شود، که بخشی از آن به علت ناامید شدن از پیدا کردن شغل در شرایط رکودی، از جست و جوی کار منصرف شوند یا کسانی که متقاضی شغل هستند در شغل هایی مشغول به کار هستند که کارایی لازم را ندارند. کارهای فصلی چون کشاورزی و بنایی هم از شاخص‌های موثر در این امر است. چرا که مشاعلی از این دست که در یک بازه ی فصلی مانند فصل کشت و زرع مشغول به کارند و پس از اتمام این دوره بیکار می‌شوند ، مصداقی از اشتغال ناقص است. آمار اشتغال ناقص در زنان به مراتب بالاتر از مردان است. افزایش قابل توجه زنان در بازار کار موجب گشته تا همه این تعداد نتوانند به اندازه بهره‌ وری شان ساعت کاری داشته باشند و همین موضوع نیز باعث افزایش اشتغال ناقص زنان شده است.

البته باید اذعان داشت که این نوع اشتغال همیشه بد نیست و برخی افراد همچون دانشجویان و یا برخی افراد بنا به دلیل شرایطی که با آن مواجه هستند خواهان اشتغال به صورت موقت هستند. اما زمانی که اشتغال ناقص ناشی از رکود بازار کار و شرایط اقتصادی باشد و افراد از مزایای قانون کار همچون بیمه تامین اجتماعی محروم شوند و مدت بیشتری این روند ادامه یابد با اشتغال ناقص روبرو خواهیم بود که این خود یک نقطه ضعف برای بازار کار است.

مصطفی یحیائی – ارشد علوم ارتباطات