جنگ روسیه و اوکراین و بحران جهانی مواد غذایی

جنگ ها همواره در جهان نه تنها برای مردمان ساکن در کشورهای جنگ زده ، بحران آفرینند، بلکه اثرات سوء ناشی از آن ها می تواند بر کل جهان سایه افکند. یکی از این اثرات بحران آفرین زنجیره ی تولید مواد غذایی است که در اثر جنگ اوکراین ایجاد شده است.

زمانی که اولین خبرهای جنگ میان روسیه و اوکراین منتشر شد، عده ای فارع از تمام اثرات سوء ناشی از آن ، مستقیما به وقایع قریب الوقوع در حوزه ی مواد غذایی پرداختند و یکی از اثرات سوء و پررنگ این جنگ را در حوزه ی غلات و مشکلات ناشی از آن در جهان دانستند. حال پس از گذشت چند ماه از این جنگ ، اثرات ناشی از آن در حوزه ی غلات بسیار ملموس و قابل درک است. شاید برایتان جالب باشد که بدانید روسیه و اوکراین از غول های بی رقیب تولید محصولات پایه ی کشاورزی در جهان هستند. تا جایی که آن ها صادر کنندگان نیمی از گندم جهان به حساب می آیند. در کنار این آمار، صادرات پنجاه درصدی روغن گل آفتابگردان نیز قرار دارد. محصولاتی استراتژیک که در تهیه محصولات غذایی مختلفی در دنیا نقش دارند. یکی دیگر از محصولات مهم کشاورزی اوکراین ، ذرت است و چین یکی از بزرگ‌ ترین وارد کنندگان آن است. طبیعی است که حذف این میزان از محصولات پایه ی کشاورزی از بازارهای بین‌المللی می‌تواند تبعات دردناکی برای اقتصاد دنیا داشته باشد.

آمارهای ارائه شده حاکی از آن است که چنانچه بحران میان این دو کشور ادامه یابد و آتش  این جنگ شعله ورتر شود، بار سنگین احتمالی در حوزه ی مواد غذایی بالاخص غلات به این سادگی ها قابل تامل نخواهد بود و ما با یک افزایش قیمت بالقوه ی مواد غذایی  در جهان روبرو خواهیم بود که قطع به یقین به افزایش جهشی آمار فقر و گرسنگی در جهان منتهی خواهد شد. گویا ابعاد جدیدی از این بحران در حال اتفاق است  و نمی توان انتظار این بحران را در کوتاه  مدت داشت. در واقع اگر جنگ دو کشور ، کماکان ادامه یابد و سبب گردد تا در فرایند کشت یا برداشت محصولات کشاورزی در روسیه و اوکراین اختلال ایجاد شود و مزارع بزرگ تولید گندم، ذرت و سویا آسیب ببیند، بزودی با اثرات عمیق آن و افزایش قیمت های سرسام آور در اقتصاد دنیا روبرو خواهیم بود. آمارهای منتشر شده از بورس شیکاگو از افزایش قیمت گندم  به بالاترین سطح خود در ۱۴ سال گذشته خبر می دهد  و همچنین انتظارات برای افزایش بیشتر قیمت نیز وجود دارد.

البته در این میان ، مشکل تنها بر سر مقوله ی غلات نیست بلکه وحشت ناشی از کمبود مواد غذایی باعث شده تا سایر کشورها به سرعت محدودیت‌هایی را بر سر صادرات مواد غذایی وضع کنند و یا بخشی از مواد غذایی را ذخیره نمایند. چین به عنوان پرجمعیت ترین کشور جهان، موفق شده است بیش از نیمی از ذرت و سایر غلات جهان را ذخیره کند و پیش بینی می شود که ذخایرغذایی خود را بازهم افزایش دهد و یا به عنوان مثال ، اندونزی که از بزرگ ترین صادرکنندگان روغن پالم در دنیا است ، صادرات این محصول را برای اطمینان از مصرف داخلی محدود کرده است.

آرژانتین نیز یکی از بزرگ ترین صادرکنندگان گندم در جهان به حساب می آید، دست به کار شده است تا اوایل سال ۲۰۲۴ مصوباتی را به تصویب رسانده است تا برای حفظ گندم خود و حفظ قیمت‌های پایین داخلی برای کالاهای اساسی مانند آرد و ماکارونی در امان باشد که این امر خود حاکی بر آن است که این کشور نیز به دنبال حفظ منابع گندم و غلات خود است تا آنها را در داخل استفاده کند و تصمیم دارد ، فعلا صادراتی نداشته باشد.

به هر حال پر کردن این خلاء ها به این آسانی نیست و در این بین ما نیز به واردات گندم وابسته ایم. آمارها نشان می دهد که میزان مصرف گندم در ایران بین ۱۱ تا ۱۲ میلیون تن در سال است ، ولی با این حال معمولاً دولت بین ۲ تا ۴ میلیون تن گندم نیز برای ذخایر استراتژیک خود خریداری می‌کند به همین دلیل می‌توان گفت که کشورمان سالانه به‌طور میانگین به ۱۵ میلیون تن گندم نیاز دارد. اینکه بخشی از این واردات برای تامین گندم کشور باید صورت پذیرد ، یک سوی ماجرا قرار دارد و اینکه باید ایران قدم های اساسی را برای خود کفایی در حوزه های غذایی این چنینی بردارد ، سمت دیگر ماجرا قرار دارد. ما باید در طول سال های آینده، با برنامه ریزی درست و تقویت بخش های کشاورزی کشور تلاش کنیم تا درصد وابستگی کشورمان در خصوص این محصول استراتژیک را هر چه بیشتر کم نماییم.

رضا زاده – کارشناس اقتصادی