فضای سبز شهری بخشی از فضای باز شهری با عرصه های طبیعی یا مصنوعی است که تحت استقرار درختان، گل ها، چمن ها و سایر گیاهان قرار گرفته و براساس نظارت و مدیریت انسان برای بهبود شرایط زیستی و رفاه شهروندان و مراکز جمعیتی غیر روستایی، نگهداری یا بنا می شوند.فضای سبز به عنوان جزء ضروری پیکره شهر نقش مهمی در بازدهی محیط زیستی و اثر بر اکولوژیک و اجتماعی آن ایفا می کند.)مجنونیان1374)(بهرام سلطانی1362)فضاهای سبز با ایجاد اکوسیستم های فعال طبیعی در فضاهای سبز شهری، زیبا سازی سیمای شهرها و رفع نیاز های روانی و جسمانی مردم به بهبود شرایط زیست اقلیمی شهر و پایداری محیط های شهری کمک شایان توجهی می نماید )مهندسین مشاورآمایش محیط،) استاندارد بین المللی فضاي سبز براي هر فرد بین 15 تا 50 متربع و به طور متوسط 30 متر مربع می باشد. البته استانداردهاي کشورهاي درحال توسعه پایین تر از اروپا و آمریکا است(دلال پور محمدي، 1374 ) در شهرهاي مختلف کشورمان نیز سرانه فضاهاي سبز شهري، باتوجه به ویژگی هاي متفاوت جغرافیایی و اقلیمی آنها با استاندارد ذکر شده از سوي وزارت مسکن و شهر سازي با اختلافاتی همراه است که میزان آن را طرح هاي مصوب هریک از شهرها تعیین می کند(مهندسین مشاورآمایش محیط1372)
سرانه استاندارد جهانی فضای سبز 20 تا 25 مترمربع است و سرانه شهرهای ایران بین 7 تا 12 مترمربع می باشد ، فضای سبز یک مقوله نسبتاً جدید در مدیریت شهري در ایران است توجه به این مقوله ضروری به نظر می رسد.
می توان در یک تقسیم بندی کلی فضاهای سبز را در دو گروه شهری و حومه شهری نیز طبقه بند ی و بررسی نمود
فضاهای سبز حومه شهری
.) فضای سبز حاشیه یا حومه شهری در سه گروه به شرح زیر قابل ارائه هستند)مجنونیان، 1374)
1- کمربند های سبز احاطه کننده : برای تعیین حدود شهر، کنترل گسترش شهر، جلوگیری از رشد بی رویه و به هم خوردن تناسب ساخت مورفولوژیک شهر.
2- کمان های سبز: کمربندهای سبز عریضی هستند که برای مهار رشد بی رویه شهرها و هدایت آنها در جهت دلخواه و همچنین برقراری پیوند میان هسته ی اصلی شهر و شهرک های اقماری و جدا کردن فضای اصلی شهر از فضای حومه به کار می روند.
3- محورهای سبز: محور های سبز درون شهری به فضاهای سبز امتداد خیابان های شهر و محور های سبز برون شهری به فضاهای سبز حاشیه جاده هایی که بطور مستقیم یا از طریق کمربندی به درون شهر راه می یابند ،گفته می شود.
فضاهای سبز درون شهری
فضاهای سبز درون شهری را نیز می توان در موارد ذیل تقسیم بندی نمود:
- فضاهای سبز خیابانی )فضاهای سبز میانی بلوارهای شهری، لچکی های سبز و…
- کمربندهای سبز و فضاهای سبز حفاظت کننده.
- فضای سبز عابر پیاده .
- جنگل های شهری.
- پارک های شهری .
- بلوارها.
- سطوح چمن و باغچه های شهری.
- میدان های سبز .
پارک های شهری
– پارک شهری پارکی است که دارای جنبه های تفریحی، تفرجی، فرهنگی و بالاخره زیست محیطی و سالم سازی محیط است و جنبه سرویس دهی به مناطق مختلف شهر را دارد (سازمان مدیریت و برنامه ریزی1380)
شاخص های کیفی پارک های شهری
شاخص های کیفی پارک ها شامل موارد متعددی از جمله نیمکت ها، زباله دان ها، تابلوها، روشنایی، سنگ فرش ها، فضای سبز،کتابخانه، نمایشگاه، کیوسک ها، برگزاری مسابقات، زمین های بازی، الگوهای تجسمی، امنیت، نزدیکی و جابه جایی و…می باشد.
اهمیت و نقش فضاهای سبز شهری:
از جمله کارکردهای فضای سبز در شهرها می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- کاهش گرد و غبار هوا.
- حفاظت آب و خاک.
- تبادل و تعادل هوای شب و روز.
- بالا بردن سطح زیبایی شهر.
- ایجاد مکانی جهت گذراندن اوقات فراغت شهروندان.
- تعادل بخشی در متابولیسم شهر.
- کاهش آلودگی صوتی.
- تعریف لبه های شهر.
- تفکیک فضاهای شهری و آرایش شبکه راه ها.
- نقش موثر درکاهش تراکم شهری.
- ایجاد مسیرهای هدایتی.
- ایمن سازی ترافیک و زیبا سازی فضاهای شهری.
- تنوع بخشیدن به ساخت کالبدی شهر .
- کاهش میزان آلودگی هوا.
- افزایش نفوذپزیری خاک ،کنترل شرایط اقلیمی، کنترل فرسایش خاک.
- مدیریت روان آب های شهری.
- اثرگذاری بر جنبه های مختلف محیطی، اقتصادی و اجتماعی که پایه های پایداری شهری می باشند.
- جذب گردشگر و رونق تجارت،
- افزایش قیمت زمین و املاک و مستغلات و همچنین تفکیک مناطق شهری .
- افزایش میزان مالیات دریافتی توسط شهرداری ها می باشد.
(بیژن زاد1369)(سعیدنیا1379)
