اینستکس؛ تلاش اروپا برای حفظ استقلال یا حربه‌ای مقابل ایران

وزارت خارجه آلمان با انتشار پیامی از ارسال اولین محموله به ایران در چارچوب اینستکس (سازوکار ویژه مالی اروپا برای تجارت با تهران) خبر داد. در پیام وزارت خارجه آلمان که در توئیتر منتشر شده آمده است: فرانسه، آلمان و انگلیس تأیید می‌کنند که اینستکس با موفقیت اولین تراکنش خود را انجام داد و صادرات محصولات پزشکی از اروپا به ایران را تسهیل نمود. اینستکس و همتای ایرانی آن برای انجام تراکنش‌های بیشتر و تقویت این مکانیسم همکاری خواهند کرد.

در دسامبر سال گذشته فرانسه، آلمان و بریتانیا، سه کشور اروپایی امضاکننده برجام، از پیوستن شش کشور اروپایی دیگر (بلژیک، دانمارک، فنلاند، هلند، نروژ و سوئد) به اینستکس، ساز و کار مالی که برای کم‌اثر کردن تحریم‌های آمریکا علیه ایران و ایجاد یک کانال تجاری ایجاد شده، استقبال کرده بودند.

در همان زمان معاون وزیر خارجه چین در نشست خبری با عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه ایران در پکن، از اروپایی‌‎ها خواسته بود اجرای اینستکس را با سرعت بیشتری دنبال کنند.

گفته شده با عملیاتی شدن اینستکس همه کشورهای اروپایی می‌توانند از آن برای مبادلات مالی با ایران استفاده کنند.

اینستکس چیست؟

اینستکس یا INSTEX مخفف عبارت Instrument in Support of Trade Exchanges به معنای «ابزار پشتیبانی مبادلات تجاری» است. اینستکس در پاریس و در چارچوب قوانین فرانسه ثبت شده است. غیر از فرانسه، آلمان و انگلیس نیز سهامداران اصلی آن هستند اما دیگر کشورهای اروپایی و کشورهای جهان از جمله چین و روسیه نیز می‌توانند وارد آن شوند.

در سال گذشته شرکای باقی مانده در توافق برجام با هدف ترغیب ایران به باقی ماندن در این توافق و برخوردار نگه داشتن این کشور از مزایای اقتصادی رفع تحریم‌ها، توافق کردند که کانال مبادله مالی با ایران تأسیس کنند.

وزیران خارجه آلمان، بریتانیا، چین، روسیه و فرانسه و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا که برای شرکت در اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل در ماه سپتامبر به نیویورک سفر کرده بودند، تصمیم خود را طی یک بیانیه برای ایجاد این کانال مالی ویژه اعلام کردند که هدف از آن بی‌اثر کردن تحریم‌های آمریکا علیه ایران است.

در بیانیه مشترک شرکای ایران در توافق هسته‌ای برجام در تعریف این کانال می‌گوید: با توجه به فوریت و ضرورت دستیابی به نتایجی ملموس، شرکت‌کنندگان در این جلسه از پیشنهادهای عملی برای ادامه و توسعه مجاری پرداخت مالی به ایران به ویژه ایجاد یک وسیله هدف ویژه (اس پی وی) برای ایجاد تسهیلاتی جهت پرداخت‌های مرتبط با ایران از جمله برای صادرات نفت استقبال کردند.

تلاش بیهوده

ماه گذشته نیورک تایمز تفسیری از آنا ساوربری، خبرنگار آلمانی در مورد اینستکس منتشر کرد. او اینستکس را نمونه‌ای از تلاش بیهوده اروپا برای استقلال راهبردی خود از آمریکا خوانده است.

آلمان، فرانسه و انگلیس یک سال پیش یعنی ژانویه سال ۲۰۱۹ میلادی، یک سازوکار مالی ویژه برای ادامه تجارت با ایران تأسیس کردند. حال یک سال پس از تأسیس این سازوکار که اینستکس نام گرفت، وزارت خارجه آلمان اعلام کرد اولین معامله با ایران از مسیر این کانال صورت گرفته است.

مقامات آلمانی حجم مالی این معامله را کمتر از یک میلیون یورو عنوان و همزمان تأکید کردند که این معامله تحریم‌های آمریکا را نقض نمی‌کند چون کالای صادراتی به ایران کالاهای پزشکی تولید یک شرکت آلمانی است.

نام این شرکت و سایر شرکت‌های صادرکننده به ایران هم قرار است کاملأ محرمانه و در شمار اسرار دولتی بماند، مانند نام بانک‌هایی که با اینستکس همکاری می‌کنند. همکاری با اینستکس ممکن است هدف اقدامات تنبیهی آمریکا قرار گیرند. در مقابل هنوز معامله‌ای برای واردات کالا از ایران به اتحادیه اروپا، آنطور که در اینستکس تعریف شده، انجام نشده است.

آنا ساوربری در تفسیر خود برای نیویورک تایمز نوشته است: اروپا پس از این همه مدت سازوکاری راه‌انداخته تا مخفیانه کمک‌های بشردوستانه به ارزش کمتر از یک میلیون یورو به ایران ارسال کند.

از زمان خروج دونالد ترامپ از توافق هسته‌ای با ایران در مه ۲۰۱۸ کشورهای اروپایی تلاش می‌کنند این توافق را حفظ کنند. این توافق میان ایران آمریکا، فرانسه، آلمان، انگلیس، چین، روسیه و اتحادیه اروپا امضا شد. ایران پذیرفت در ازای پایان تحریم‌های اقتصادی، توسعه برنامه اتمی خود را متوقف کند.

رئیس‌جمهور آمریکا دونالد ترامپ علیرغم اطمینان آژانس بین المللی انرژی اتمی از پایبندی ایران به تعهدات خود، از برجام خارج شد و تحریم‌های آمریکا علیه ایران از جمله تحریم‌های ثانویه را بازگرداند. تحریم‌های ثانویه نه تنها شرکت‌ها و شهروندان آمریکایی از تجارت با ایران منع می‌کند بلکه بر شرکت‌های خارجی و افرادی که با ایران معامله می‌کنند هم تأثیر می‌گذارد.

خروج دونالد ترامپ از این توافق یک چرخش اساسی در سیاست خارجی آمریکا بود. آمریکا بر خلاف متحدان اروپایی خود به سیاست فشار حداکثری بر علیه ایران روی آورد و همزمان روشن شد که از نظر آمریکا، اروپا در جای اشتباه ایستاده است.

برای امضاءکنندگان اروپایی برجام در مقابل سیاست خارجی جدید آمریکا، به یک چالش بزرگ راهبردی تبدیل شد. این کشورها از جمله آلمان به ایران وعده دادند که به تعهدات خود برای ادامه تجارت با ایران پایبند می‌مانند. اما اروپا با شرایط بسیار سختی برای تحقق وعده خود روبه‌روست.

دلیل تأثیر تحریم‌های ثانویه آمریکا تنها نگرانی شرکت‌های اروپایی در خصوص از دست بازار آمریکا نیست. بلکه این قدرت دلار و توانایی آمریکا برای کنترل سیستم‌های مالی است که تجارت با ایران را فلج کرده است.

اروپا با راه‌اندازی ساز و کار مالی ویژه خود می‌خواهد از پرداخت مستقیم پول در مبادلات شرکت‌های اروپایی و ایرانی جلوگیری کنند. ارزش این مبادلات در اینستکس ثبت می‌شود و اتحادیه اروپا طرف صادرکننده و واردکننده می‌شود.

این سازوکار در تئوری و روی کاغذ مناسب به‌نظر می‌رسد اما در عمل بسیار پیچیده است. برلین اعتراف کرده که ناشناس ماندن طرف‌های معامله با ایران در عمل بسیار سخت است.

نویسنده این مقاله در ادامه با اشاره به دستور رئیس‌جمهور آمریکا برای کشتن قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس که از دید بسیاری از کارشناسان اروپایی تصمیمی با ریسک بسیار بالا بود و می‌توانست به بروز جنگ دیگری منجر شود، نوشته است اروپا برابر سیاست خارجی دونالد ترامپ کاملأ ناتوان است و هیچ حرفی برای گفتن ندارد.

حربه‌ای برای بازی دادن ایران

هر چند خواست ابتدایی ایران ادامه روند صادرات نفت است اما تا کنون چنین امری محقق نشده و مقامات ایرانی نیز بارها بر نارضایتی خود را از عمل نکردن اروپایی‌ها به تعهدات خود در برجام اعلام کرده‌اند اما با این وجود بروکسل همچنان تلاش می‌کند تا با بیان عبارت‌های خوش آب و رنگ ایران را در زمین بازی نگه دارد.

برجام اگر آنگونه که توافق شده بود پیش می‌رفت منافعی اقتصادی را برای ایران بدنبال داشت اما بدعهدی آمریکا و سست عنصری اروپا موجب شد تا ایران از این موضوع بی بهره بماند و از همین رو اقدام به کاهش مرحله به مرحله تعهدات خود در برجام کند.

به نظر می‌رسد که اروپا از اینستکس به عنوان حربه‌ای برای جلوگیری از فروپاشی کامل برجام و محدود نگه داشتن ایران در امر توسعه دانش و توان هسته‌ای استفاده می‌کند از همین رو در آینده نیز به احتمال زیاد خبرهایی درباره بده بستان‌هایی به ارزش کمتر از یک میلیون یورو منتشر خواهد شد که رسانه‌ها و مقامات اروپایی درباره آن بزرگنمایی خواهند کرد اما آنچه مسلم است این سطح از داد و ستد نه تأمین کننده منافع ایران است و نه راهی برای کسب استقلال اروپا از آمریکا.