متاسفانه این روزها شاهد گسترش نگران‌کننده‌ای از تب رژیم‌های غیراستاندارد هستیم که همچون آتشی در خرمن سلامت جامعه، به ویژه در میان نسل جوان و نوجوان، افتاده است. در فضایی که هر فرد غیرمتخصصی با یک صفحه مجازی و چند هزار دنبال‌کننده، خود را کارشناس تغذیه معرفی می‌کند، موجی از اطلاعات نادرست و توصیه‌های خطرناک در حال گسترش است. این پدیده تنها یک مد زودگذر نیست، بلکه یک تهدید جدی برای سلامت عمومی محسوب می‌شود که عواقب جبران‌ناپذیری را برای جامعه به همراه خواهد داشت. بلاگرها و اینفلوئنسرهایی که بدون داشتن کوچک‌ترین دانش آکادمیک در زمینه علوم تغذیه، پزشکی و متابولیسم بدن، به تجویز برنامه‌های غذایی می‌پردازند، در واقع بازی با جان مردم را به کسب لایک و فالوئر ترجیح داده‌اند. این رژیم‌های زودبازده که معمولاً با وعده‌هایی مانند “کاهش ۱۰ کیلوگرم در دو هفته” یا “رسیدن به تناسب اندام ایده‌آل بدون ورزش” همراه هستند، در نهایت چیزی جز تخریب سلامت جسمی و روانی برای افراد به ارمغان نمی‌آورند.
ریشه‌های این معضل را باید در چند عامل جستجو کرد. نخست، جامعه‌ای که در آن “لاغری” به یک ارزش مطلق و گاهی افراطی تبدیل شده است. فشارهای اجتماعی و القای استانداردهای غیرواقعی زیبایی از طریق رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، به ویژه بر روی نوجوانان و جوانانی که در سن حساس شکل‌گیری هویت هستند، باعث ایجاد اضطراب شدید نسبت به بدن و تصویر ذهنی از خود شده است. این اضطراب، افراد را مستعد پذیرش هر توصیه‌ای می‌کند، حتی اگر غیرعلمی و خطرناک باشد. دوم، تمایل به دریافت نتایج سریع و بدون زحمت است. در فرهنگ “همه چیز فوری”، افراد حوصله و اراده پیگیری روندهای سالم و تدریجی کاهش وزن را ندارند و در عوض، جذب راه‌حل‌های معجزه‌آسای دروغین می‌شوند. سوم، ضعف نظام نظارتی و قانونی در برخورد با این دسته از متقلبان سلامت است. در بسیاری از موارد، این افراد به راحتی و بدون هیچ مانعی به فعالیت خود ادامه می‌دهند و تا زمانی که فاجعه‌ای رخ دهد، کسی آنها را بازخواست نمی‌کند.
عوارض این رژیم‌های غیراستاندارد آنقدر گسترده و عمیق است که می‌تواند تمام ابعاد زندگی یک فرد را تحت تأثیر قرار دهد. از نظر جسمی، حذف کامل گروه‌های غذایی اصلی مانند کربوهیدرات‌ها یا چربی‌ها می‌تواند به کمبودهای تغذیه‌ای جدی منجر شود. برای مثال، رژیم‌های کتوژنیک خودسرانه و طولانی‌مدت می‌توانند باعث افزایش کلسترول خون، مشکلات کبدی و کمبود ویتامین‌های ضروری شوند. رژیم‌های بسیار کم‌کالری که در میان نوجوانان محبوب شده، می‌تواند رشد طبیعی آنها را مختل کند، به سیستم ایمنی بدن آسیب برساند و باعث پوکی استخوان زودرس شود. از دست دادن آب بدن به جای چربی، یکی دیگر از ترفندهای رایج این رژیم‌هاست که خطرات جدی برای کلیه و قلب به همراه دارد. اما شاید یکی از مخرب‌ترین عوارض، ایجاد اختلالات متابولیک پایدار در بدن است.
زمانی که بدن برای مدت طولانی در حالت قحطی مصنوعی قرار می‌گیرد، سرعت متابولیسم پایه را به شدت کاهش می‌دهد تا انرژی ذخیره کند. این واکنش هوشمندانه بدن در کوتاه‌مدت، در بلندمدت به معنای بازگشت سریع وزن و حتی بیشتر از وزن اولیه به محض قطع رژیم است.
پیامدهای روانی این رژیم‌ها اگر از عواقب جسمی بدتر نباشد، قطعاً کم‌خطرتر نیست. شکست مکرر در حفظ این رژیم‌های سخت و غیراصولی یا بازگشت وزن، منجر به کاهش شدید اعتماد به نفس، احساس گناه و بی‌ارزشی در فرد می‌شود. این حالت می‌تواند زمینه‌ساز ابتلا به اختلالات جدی خوردن مانند بی‌اشتهایی عصبی (آنورکسیا) یا پرخوری عصبی (بولیمیا) شود. در نوجوانان، این مسئله حتی حادتر است، چرا که آنان در حال شکل‌گیری رابطه خود با غذا و بدنشان هستند. القای این باور که ارزش آنان به عدد روی ترازو بستگی دارد، می‌تواند به یک وسواس فکری مادام‌العمر تبدیل شود و لذت خوردن را که یکی از پایه‌های سلامت روان است، از آنها سلب کند.
راه حل این معضل پیچیده، اما غیرممکن نیست و نیازمند عزمی جمعی است. در سطح فردی، بهترین کاری که هر شخص می‌تواند انجام دهد، افزایش “سواد سلامت” خود است. مردم باید بیاموزند که هیچ راه معجزه‌آسایی برای کاهش وزن وجود ندارد. کاهش وزن پایدار، فرآیندی تدریجی است که از طریق ایجاد تعادل بین کالری دریافتی و مصرفی، با یک برنامه غذایی سالم و متنوع که تمام گروه‌های غذایی را شامل شود، همراه با فعالیت بدنی منظم به دست می‌آید. هر برنامه‌ای که وعده نتیجه سریع بدون تلاش را بدهد، قطعاً کلاهبرداری است. در سطح کلان، نهادهای متولی سلامت مانند وزارت بهداشت و نظام پزشکی باید با قدرت بیشتری وارد عمل شوند. نظارت بر فضای مجازی و برخورد قانونی با افرادی که بدون مجوز، در حوزه پزشکی و تغذیه فعالیت می‌کنند، یک ضرورت فوری است. از سوی دیگر، رسانه‌های ملی و آموزشی می‌توانند با تولید محتوای جذاب و علمی، به آگاه‌سازی عمومی به ویژه در میان نوجوانان و والدین کمک کنند.
مراجعه به متخصصان واقعی یعنی متخصصان تغذیه و کارشناسان مجاز، تنها راه مطمئن برای حل مشکلات وزن است. این متخصصان با در نظر گرفتن شرایط فردی، تاریخچه پزشکی، سبک زندگی و ترجیحات شخصی هر فرد، برنامه‌ای ارائه می‌دهند که نه تنها به کاهش وزن سالم منجر می‌شود، بلکه قابل حفظ در بلندمدت است. به یاد داشته باشیم که سلامت، بزرگترین سرمایه هر انسان است و نباید آن را به دست جادوگران دنیای مدرن سپرد. انتخاب با ماست، یا اسیر تبلیغات دروغین شویم و سلامت خود را قربانی مدهای زودگذر کنیم، یا با آگاهی و انتخاب هوشمندانه، مسیر سلامت پایدار و زندگی با کیفیت را در پیش بگیریم.
