مناطق آزاد؛ به نام صادرات به کام قاچاق
مناطق آزاد تجاری راهکاری برای جذب سرمایه خارجی و داخلی و به تبع آن توسعه صنعت و صادرات کشور است. اما راه‌اندازی مناطق آزاد بدون برنامه‌ریزی اصولی سبب شده تا این مناطق اثر مثبتی بر اقتصاد کشور نداشته باشند.
به گزارش تفاهم آنلاین، شکل‌گیری مناطق آزاد تجاری به منظور تسهیل فعالیت‌های اقتصادی، جذب سرمایه خارجی، افزایش صادرات و توسعه صنعت صورت می‌گیرد. به عبارت دیگر حاکمیت اقتصاد آزاد بر این مناطق با هدف حذف موانع و مشکلات فعالیت‌های اقتصادی به ویژه در ارتباط با دیگر کشورها صورت می‌گیرد.
این امر به خصوص برای کشورهای جهان سوم کارایی دارد تا بی آن که تمام فرآیندهای کنترلی اقتصاد خود را حذف کنند به صورت منطقه‌ای از مزایای تجارت آزاد بهره‌مند شوند و به نوعی به از پروسه جهانی شدن اقتصاد عقب نمانند. اما تجربه نشان داده شرایط اقتصادی سیاسی و ظرفیت‌های موجود در این مناطق می‌تواند کارکرد مثبت مناطق آزاد را کاهش دهد. ما در این مطلب مهمترین عوامل ناکارآمدی مناطق آزاد تجاری در ایران را بررسی می‌کنیم.
ضعف مدیریت مناطق آزاد
گرچه فعالیت‌های اقتصادی مناطق آزاد می‌تواند توسعه اقتصاد کشور را به دنبال داشته باشد ولی متأسفانه حمایت‌های لازم از این مناطق صورت نمی‌گیرد. عدم وجود زیرساخت‌های مورد نیاز و عدم اختصاص بودجه سبب شده مدیریت این مناطق کسب درآمد را در اولویت قرار دهند.
نتیجه این امر گسترش سیستم بوروکراسی اداری و اولویت واردات بر صادرات در این مناطق است. مشکلات رایج مدیریت دولتی از قبیل تغییرات پی در پی و اعمال سلایق شخصی از دیگر مشکلات مدیریت مناطق آزاد است.
اقتصاد ناسالم
رانت، سوداگری، انحصارطلبی، قاچاق کالا، شرکت‌های صوری و خرید و فروش پروانه کسب از علائم آشکار و پنهان اقتصاد ناسالم مناطق آزاد است. در حالی که معافیت‌های مالیاتی این مناطق به منظور توسعه صنعت و افزایش صادرات طراحی شده عدم نظارت دقیق باعث شده این مناطق به بستری مناسب برای قاچاق کالا تبدیل شوند.
به دلیل اینکه واحدهای صنفی در این مناطق دارای معافیت در زمینه واردات کالا هستند سوداگران با خرید پروانه کسب این واحدها به راحتی سود بالایی از واردات کالا کسب می‌کنند. نتیجه این امر افزایش بی‌رویه این واحدهای صنفی در این مناطق و افزایش کالای قاچاق در سرزمین اصلی و در نتیجه شکست تولیدات داخلی است.
عدم برون گرایی
مناطق آزاد تجاری فی نفسه برای تسهیل سرمایه‌گذاری و ایجاد انگیزه برای سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی ایجاد می‌شوند. در حقیقت باید در کنار واردات تجهیزات صنعتی، تکنولوژی تولید و افزایش صادرات، واردات کالا در حوزه تجارت خرد نیز صورت گیرد.
امّا متأسفانه در مناطق آزاد کشور ما تجارت خرد اولویت یافته و این مناطق تنها به مکانی برای خرید ارزان کالای وارداتی تبدیل شده‌اند. به نحوی که اقداماتی نظیر بستن گمرک برای حمایت از تولید داخلی موجب فلج شدن و تعطیلی مناطق آزاد می‌شود.
در نتیجه تسهیلات ارائه شده در این مناطق به منظور کسب درآمد ارزی برای کشور نتیجه عکس داشته و مصرف‌گرایی و قاچاق کالا را تشدید می‌کند.
اقتصاد ناپایدار
راه‌اندازی و افتتاح مناطق آزاد تجاری بدون برنامه‌ریزی بلندمدت موجب شده شرایط اقتصادی این مناطق کاملاً ناپایدار باشد. اقتصاد ناپایدار سبب انباشت سرمایه و عدم بازگشت سرمایه فعالان منطقه شده و مانع از ورود سرمایه‌های جدید می‌شود.
به عنوان مثال در برخی مناطق اختصاص بیش از حد فضای تجاری موجب رونق سوداگری و فروش پروانه کسب شده است.
تغییر پی در پی قوانین مانند آنچه در مورد واردات ماشین‌های خارجی صورت گرفت نیز موجب سردرگمی فعالان این عرصه شده است. به نظر می‌رسد اساس کار مناطق آزاد تجاری در کشور ما با مشکلات فراوانی همراه است. اما همواره راهی برای اصلاح و بهبود شرایط وجود دارد.
شاید مشکلات ناشی از تحریم و شیوع ویروس کرونا برای واردات کالا سبب خیر شود و تجدیدنظر در قوانین و اعطای تسهیلات تنها برای واردات مواد اولیه و تکنولوژی تولید، تحولی در این مناطق ایجاد کند.
