معجزه “سوت‌زنی” در مبارزه با فساد اداری
همواره بخش مهمی از نیرو و بودجه دولت‌ها صرف مبارزه با فساد اداری می‌شود؛ راهکار سنتی در این زمینه، توسعه نهادهای نظارتی رسمی است. در حالی که امروزه اثبات شده نهادهای نظارتی نقش چندانی در کشف پرونده‌های فساد اداری ندارند. در عوض، گزارشات مردمی در مبارزه با فساد اداری بسیار مؤثرند.
به گزارش تفاهم آنلاین، فساد اداری تأثیر قابل توجهی بر نابودی زیرساخت‌ها و سرمایه ملی یک کشور دارد. بخش مهمی از وظایف نهادهای نظارتی و در نتیجه بودجه کشور به کشف و مبارزه با فساد اداری اختصاص دارد.
نکته قابل تأمل این است که کشورهای معدودی در مبارزه با این پدیده شوم موفق بودند. نکته مهم‌تر این که مطابق تجارب جهانی، توسعه واحدهای نظارتی کمترین تأثیر را در مبارزه با فساد اداری داشتند.
تجربیات جهانی مبارزه با فساد اداری
یک سازمان معتبر در زمینه مبارزه با فساد اداری یعنی سازمان ACFE پس از بررسی 1388 پرونده فساد در 96 کشور مختلف اعلام کرده است که بیش از 40 درصد فسادها از طریق گزارشات مردمی کشف شده است؛ مؤسسات حسابرسی داخلی یا خارجی نیز سهم 20 درصد در این ماجرا دارند و نهادهای نظارتی رسمی تنها 2 درصد از پرونده‌های فساد را مستقیم کشف کردند.
این آمار بیانگر آن است که عملاً توسعه نهادهای نظارتی رسمی، تأثیر خاصی بر کشف و مبارزه با فساد ندارد.
“سوت‌زنی” یا نظارت مردمی
همان‌طور که اشاره شد گزارشات مردمی بیشترین اثرگذاری در کشف فساد اداری را دارند. لذا امروزه عنوان “سوت‌زنی” برای ارائه گزارشات مردمی به عنوان بهترین راهکار مبارزه با فساد اداری در دنیا شناخته می‌شود.
اغلب کشورها با راه‌اندازی سامانه سوت‌زنی، مردم را به نظارت دقیق بر عملکرد کارکنان ادارات و ارائه گزارش تشویق می‌کنند. مؤلفه‌های اصلی این روش عبارتند از:
– سامانه دریافت گزارش‌های مردمی
مهم‌ترین زیرساخت مورد نیاز در این عرصه وجود سامانه‌ای است که گزارشات مردمی را دریافت کند. با توجه به لزوم ارتباط این سامانه با نهادهای مختلف قاعدتاً این امر تنها در حوزه اختیارات دولت قرار دارد.
– پیگیری حقوقی گزارشات مردمی
پس از دریافت گزارشات مردمی و ارسال آن به نهادهای مربوطه، پیگیری حقوقی ماجرا باید توسط مدعی العموم صورت گیرد. در حقیقت اگر در ساز و کار پیگیری حقوقی جدیت لازم وجود نداشته باشد این سامانه تأثیرگذاری لازم در مبارزه با فساد اداری را نخواهد داشت.
– حمایت مؤثر از گزارشگران
مهم‌ترین عامل تداوم فرایند “سوت‌زنی” حمایت مؤثر از گزارشگران است. بدیهی است افراد فراوانی از فساد اداری سود می‌برند. در این میان افراد صاحب‌منصب و با نفوذ نیز کم نیستند.
به همین خاطر طبیعی است که گزارشگران مورد تهدید واقع شوند. حمایت مؤثر از گزارشگران می‌تواند در قالب مخفی نگهداشتن ماهیت آنان نیز عملی شود.
مهم این است که اگر به هر دلیل گزارشگران دچار خسارات جانی و مالی شوند مردم در تداوم این کار دچار تردید می‌شوند و ترس مردم از گزارش همان چیزی است که مفسدین به دنبال آن هستند.
– برقراری نظام انگیزشی و تشویق گزارشگران
در کنار حمایت از گزارشگران، بسیاری از کشورها حتّی نظام انگیزشی و تشویقی برای گزارشگران در نظر می‌گیرند تا رواج این مسئله در جامعه را سرعت بخشند. اهدای درصدی از مبلغ اختلاس یا احتکار به گزارش‌دهنده از جمله مشوق‌هایی است که برای ناظران مردمی در نظر گرفته می‌شود.
حتی بدون در نظر گرفتن تجربیات سایر کشورها افزایش سرسام‌آور فساد اداری، گواه عدم کارآمدی واحدهای نظارتی در ادارات است. خسارات ناشی از این فساد اداری که به تعبیر مسئولین به یک فساد سیستماتیک درون نظام تبدیل شده به مراتب بیشتر از آزمون و خطای یک روش جدید برای مبارزه با آن است.
گرچه تجربه گزارش‌های مردمی در شبکه‌های اجتماعی نشان می‌دهد نظارت مردمی بهترین گزینه در مبارزه با فساد است.
