حفظ بیت المال وظیفه کیست؟

حفظ بیت المال از جمله عبارات دلنشین و موجهی است که همه در گفتار آن را به کار می‌برند. مفهوم عبارت هم ظاهراً روشن است. اموالی که به حکومت و عموم مردم تعلق دارد باید در جای درست و به اندازه به کار گرفته شود. اما مشکل در همین تعریف استفاده به‌جا و به اندازه است. چه کسی درست بودن یا به اندازه بودن این اموال را تعیین می‌کند؟ چه کسی این امر را ارزیابی می‌کند؟ به عبارت دیگر مسئول حفظ بیت المال کیست؟

بیت المال چیست؟

بهتر است پیش از آنکه به دنبال مسئول حفظ بیت‌المال باشیم تعریف دقیق و جامعی از بیت‌المال ارائه کنیم. منظور از بیت المال تمامی منابع، دارایی و لوازمی است که مالکیت عمومی داشته و به مردم تعلق دارد و در اختیار حکومت است. در واقع مالک اصلی این اموال مردم هستند ولی اختیار استفاده از آن به مسئولان حکومتی سپرده می‌شود. قاعدتاً این تفویض اختیار موقتی است زیرا هیچ مسئولی حکم دائمی برای مسئولیت خود ندارد. به عبارت ساده‌تر هرکس مسئولیتی در حکومت بر عهده می‌گیرد برای اداره امور، بخشی از اموال مردم یا همان بیت المال به امانت به او سپرده می‌شود. بنابراین منابع طبیعی کشور و اموال عمومی و دولتی همه جزو بیت المال هستند.

مسئول حفظ بیت‌المال کیست؟

حفظ بیت‌المال از جمله مواردی است که اغلب مردم آن را جزو وظایف دولت می‌دانند. البته بخش عمده بیت‌المال در اختیار مسئولین دولت قرار دارد. ولی استفاده از اموال عمومی و منابع طبیعی در اختیار عموم مردم نیز قرار دارد. در اتخاذ تصمیمات کلان در حوزه منابع طبیعی مانند احداث جاده، سد، تخریب جنگل و . . . دولت مسئول است. ولی حفظ بیت‌المال از جمله مسئولیت‌های اجتماعی تک‌تک اعضای یک جامعه نیز هست. بدیهی است در این حوزه نیز میزان مسئولیت با میزان اختیارات تناسب دارد. اگر وظیفه یک شهروند به اندازه حفاظت از منابع طبیعی در جریان طبیعت‌‌گردی محدود خود است. وظیفه یک مسئول در اولویت قرار دادن حفظ منابع طبیعی کشور در برابر منفعت مالی پروژه‌های مختلف است. البته گستردگی اختیارات مسئولین آنها را با طیف گسترده‌ای از چالش‌های حفظ بیت المال مواجه می‌سازد. این طیف گسترده از خودکار ساده اداره دولتی تا بودجه‌های کلان و منابع طبیعی کشور را شامل می‌شود.

اگر امام علی(ع) را معیار حفظ بیت المال بدانیم کار مسئولین بسیار بسیار دشوار است. شاید به همین دلیل صحبت از حفظ بیت المال در شرایط کنونی جامعه ما دچار شعارزدگی شده است. بسیاری از مواردی که به روال عادی ادارات دولتی تبدیل شده مصداق بارز هدر دادن بیت المال است. انتشار پیام‌های تبریک و تسلیت مدیران، نصب بنرهای تقدیر و تشکر و برگزاری همایش‌ها و سمینارهای غیرضروری از نمونه‌های رایجی است که با هدر دادن بیت المال همراه است. به عنوان مثال اگر برنامه‌ریزی دقیق و جامعی وجود داشته باشد هر ساله شاهد برگزاری همایش‌های تکراری و بی‌ثمر نخواهیم بود. سؤال مهم این است که اگر مسئولین قرار بود بخشی از هزینه‌های جاری ادارات را از جیب خود پرداخت کنند باز هم اینقدر دست و دلباز بودند؟

البته ایجاد تغییر و تحول در این نظام اداری، نیازمند افرادی مصمم و معتقد است. زیرا تمامی این موارد برای مدیران، منفعت شخصی زیادی دارد و نادیده گرفتن آن بسیار دشوار است. اما اگر همه ما به عواقب ورود مال حرام به زندگی خود باور داشته باشیم نه تنها شخصاً درگیر چنین اموری نمی‌شویم بلکه هر کجا با چنین مواردی روبرو شدیم حداقل با تذکر دادن از ترویج آن جلوگیری می‌کنیم.