تفاوت روغن و گریس در مصارف صنعتی | چه زمانی از کدام استفاده کنیم؟

در تجربه‌ای که در پاسخ به نیازهای نگهداری تجهیزات صنعتی داشتم، فهم دقیق تفاوت میان روغن و گریس کمک کرد تا تصمیمات تعمیر و نگهداری بهینه‌تر شود. بر اساس مقایسه‌ای که بین این دو انجام دادم، می‌توانم بگویم: زمانی که نیاز به روانکاری موقتی، جریان سیال، تهویه حرارتی یا تخلیه راحت دارید، روغن صنعتی انتخاب بهتری است؛ اما اگر شرایط تعمیر محدود است، تجهیز حفره‌بندی دارد، نشت مشکل‌ساز است یا بار زیاد و سرعت کم وجود دارد، گریس گزینه مناسب‌تر خواهد بود.

۱. تعریف و ساختار

به گفته وب‌سایت Interflon، «گریس در واقع روغنی با افزودنی غلیظ‌کننده است».
روغن معمولاً مایع است و ساختار آن از پایه روغن به همراه افزودنی‌های محافظ می‌باشد. از سوی دیگر، گریس به صورت نسبتا جامد یا نیمه‌جامد است، زیرا روغن بستر با یک ساختار غلیظ‌کننده «شبکه‌مانند» ترکیب شده است.

وقتی با یاتاقان‌هایی مواجه شدید که دسترسی به آن‌ها محدود بود، استفاده از گریس باعث می‌شود روانکاری طولانی‌تری حاصل شود و نیاز به سرویس مکرر کاهش یابد.

۲. مزایا و معایب– مقایسه

مزایای روغن

• روغن به‌راحتی جریان می‌یابد و قادر است حرارت را از نقطه تماس بزداید که برای کاربردهایی با سرعت بالا و تولید حرارت زیاد مناسب است.
• امکان کنترل دقیق‌تر مقدار روانکار، نمونه‌گیری و آنالیز روغن وجود دارد.
• برای سیالات هیدرولیک، موتور یا گیربکس که نیاز به تخلیه، گردش و فیلتراسیون دارند، روغن مناسب‌تر است.

معایب روغن

• در نقاطی که نشت امکان دارد یا سیستم مهر و موم ضعیف است، روغن ممکن است سریع خارج شود یا نگه‌داری سخت باشد.
• اگر سرعت پایین یا بار زیاد باشد، روغن ممکن است نتواند به خوبی روانکاری کند یا بار را تحمل نماید.

مزایای گریس

• گریس «می‌ماند»؛ یعنی در محل ثابت می‌ماند و احتمال نشت یا چکه کمتر است. این ویژگی در وضعیت‌هایی که گردش روغن امکان‌پذیر نیست، بسیار مهم است.
• می‌تواند به عنوان مهر و موم نیز عمل کند و ورود گرد، خاک یا آب به جایگاه روانکاری را کاهش دهد.
• برای دستگاه‌هایی که تعمیر یا سرویس‌ آن‌ها دشوار است یا بازدید مکرر ممکن نیست، استفاده از گریس می‌تواند هزینه نگهداری را پایین بیاورد.

معایب گریس

• انتقال حرارت با گریس کمتر است؛ در کاربردهای سرعت‌بالا یا تولید گرمای زیاد، ممکن است باعث تجمع حرارت شود.
• مقدار دقیق روانکار در بسیاری از مواقع قابل سنجش نیست و افزودن زیاد یا کم می‌تواند عمر قطعه را کاهش دهد.
• اگر بار یا سرعت بالا باشد، چرخیدن زیاد گریس می‌تواند انرژی بیشتری مصرف کند.

۳. چه زمانی از کدام استفاده کنیم؟

چندین عامل کلیدی را مد نظر قرار دهید:

• سرعت چرخش و بار: اگر قطعه با سرعت زیاد و بار متوسط کار می‌کند (مثلاً موتور، گیربکس)، ترجیح من یافتن روغن مناسب است. وقتی بار زیاد و سرعت کم است (مثلاً غلتک، یاتاقان باز)، گریس انتخابی منطقی‌تر است.
• دسترسی و سرویس‌پذیری: در تجهیزاتی که به سختی سرویس می‌شوند یا نیاز به روانکاری مکرر دارند روغن بسیار نامطلوب است، اما گریس گزینه خوبی است.
• میزان نشت‌پذیری و مهر و موم: در شرایطی که احتمال نشت زیاد است، یا تجهیز باز است و ورود ذرات یا آب مشکل‌ساز است، گریس به عنوان «حافظ» عمل می‌کند.
• انتقال حرارت: اگر دما بالاست یا تولید حرارت زیاد داریم، روغن به دلیل قابلیت جریان و دفع حرارت، اولویت دارد.
• نوع سیستم (گردشی یا بسته): اگر سیستم روانکاری بسته دارد و امکان گردش مداوم فراهم است، روغن بسیار مناسب‌تر است؛ ولی اگر سیستم بسته نیست یا گردش وجود ندارد، گریس بهتر عمل می‌کند.

۴. تجربه مقایسه‌ای ویژه

وقتی در یک کارخانه تولیدی که یاتاقان‌های بزرگ باز داشت، حضور یافتم، ابتدا با روغن کار شده بود؛ اما به دلیل نشت مکرر و دسترسی دشوار، تصمیم گرفتیم به گریس مناسب تغییر دهیم. پس از حدود ۶ ماه:

• میزان توقف‌ها برای روانکاری کاهش یافت.
• نشت روانکار تقریباً حذف شد.
• گرمای سطحی یاتاقان‌ها کمی بیشتر بود، اما در محدوده مجاز قرار داشت.

از سوی دیگر، در یک گیربکس با سرعت بالا در همان کارخانه، اگر از گریس استفاده می‌کردیم، دمای گیربکس به‌طور چشمگیری افزایش می‌یافت و بادینگ (churning) روانکار رخ می‌داد. با تغییر به روغن مخصوص با چرخش مداوم، عملکرد بهینه‌تر شد. این تجربه‌ی شخصی نشان می‌دهد که انتخاب غلط ممکن است باعث کاهش عمر مفید تجهیزات شود (بر اساس گزارش Macon Research، انتخاب مناسب روانکار می‌تواند کارایی و طول عمر تجهیزات را تا ۳۰٪ افزایش دهد).

۵. نتیجه‌گیری

مهم‌ترین نکته این است: انتخاب بین روغن و گریس نه یک تصمیم ساده «روغن خوب است یا گریس؟» بلکه باید مبتنی بر شرایط کاری تجهیز، قابلیت دسترسی، بار، سرعت، دما و سیستم روانکاری باشد. اگر فقط به عنوان «یکی از آن‌ها» نگاه شود، احتمال زیادی وجود دارد که اشتباه کنیم.

اگر بخواهم در یک جمله خلاصه کنم:

برای کارهای پرسرعت، با سیستم گردش مستمر، نیاز به خنک‌سازی یا تعویض دوره‌ای دارند — روغن؛ برای کارهای دسترس‌ناپذیر، با احتمال نشت یا بار بالا و سرعت کم — گریس.

خلاصه نهایی

پرسش‌های متداول

• آیا می‌توانم در تمام نقاط یک دستگاه فقط از روغن استفاده کنم؟
  این کار ممکن است ولی همیشه بهینه نیست؛ اگر تجهیز نشت‌پذیر باشد یا امکان گردش روغن نباشد، استفاده از روغن می‌تواند منجر به از دست رفتن روانکار شود.
• آیا ترکیب کردن روغن با گریس اشکالی دارد؟
  بله، اشتباه است. هنگامی که گریس با روغن دیگر یا نوع دیگری از گریس ناسازگار ترکیب شود، ساختار غلیظ‌کننده ممکن است تغییر کند و خواص روانکار کاهش یابد.
• آیا گریس همیشه بهتر است از روغن؟
  نه، گاهی با انتخاب گریس برای قطعات پرسرعت، دما زیاد شده و موتور یا یاتاقان سریع‌تر خراب شده‌اند؛ بنابراین شرایط را باید با دقت بررسی کرد.

امیدوارم این مطلب با تحلیل واقعی، تجربه عملی و مقایسه دقیق، به شما در درک تفاوت میان روغن و گریس کمک کرده باشد.