نظارت برعملکرد مدیران دستگاه های دولتی از اهمیت بالایی برخوردار است و یکی از بنیادی ترین عناصر حکمرانی خوب و مدیریت عمومی کارآمد محسوب می‌شود. در محیط‌های دولتی که منابع و تصمیمات آن‌ها تأثیر مستقیم و گسترده ای بر زندگی شهروندان دارند، اطمینان از کارآمدی، شفافیت و پاسخگویی مدیران، برای کسب موفقیت حیاتی است. این موضوع به اعتماد عمومی نسبت به نهادهای دولتی و توانایی آن‌ها در ارائه خدمات عمومی بهینه و مؤثر وابسته است.
مدیران دستگاه های دولتی وظیفه دارند که با استفاده صحیح و بهینه از منابع، سیاست‌ها و برنامه‌های تصویب شده را به اجرا درآورند و عملکردی اثربخش داشته باشند. نظارت بر عملکرد این مدیران موجب می‌شود تا از انحراف احتمالی آن‌ها از اهداف و سیاست های کلی جلوگیری شود و تضمین کند که تمامی اقدامات اتخاذ شده در راستای منافع عمومی و آرمان های ملی باشد. بدون نظارت دقیق، این احتمال وجود دارد که منابع هدر رونده و کارایی سازمانی کاهش یابد، که این برای هر دولت و کشوری به ویژه در دوران کمبود منابع مالی، زیانبار است. نظارت مؤثر بر عملکرد مدیران باعث می‌شود تا مسائل و چالش‌های اجرایی به سرعت شناسایی و برطرف شوند. همچنین، این فرآیند می‌تواند به ارتقای شفافیت و پاسخگویی سازمان‌ها کمک کند. وقتی مدیران بدانند که عملکرد آن‌ها تحت نظارت دقیق و منظم است، تعهد بیشتری به وظایف و مسئولیت‌های خود نشان می‌دهند و برای جلوگیری از کژروی‌ها و تخلفات، تلاش‌های مضاعفی صورت می‌گیرد. این شفافیت باعث افزایش اعتماد عمومی به نهادهای دولتی می‌شود که یکی از سرمایه‌های اصلی هر نظام حکومتی است.
باید به قطعیت اذعان داشت که، نظارت نه تنها به عنوان ابزاری برای ارزیابی عملکرد، بلکه به عنوان فرآیندی راهبردی برای بهبود مستمر سازمان‌ها عمل می کند. از نتایج بازخوردهای نظارتی می‌توان در تدوین برنامه‌های بهبود عملکرد و تقویت نقاط ضعف ساختاری بهره برد. به این ترتیب، نظارت باعث تقویت سیستم یادگیری سازمانی و افزایش کارآمدی و اثربخشی دستگاه‌ها می‌شود. این امر نه تنها به بهبود خدمات ارائه‌شده به مردم، بلکه به ارتقای سطح رضایت کارکنان و مدیران دولتی نیز منجر می‌گردد. ضرورت نظارت بر عملکرد مدیران دولتی دلایل متعددی دارد، از جمله جلوگیری از بروز فساد. دستگاه‌های دولتی به دلیل حجم بالای منابع مالی و انسانی که در اختیار دارند، همواره در معرض خطر بروز فساد و کژروی‌های سازمانی هستند. نظارت دقیق و منظم، احتمال سوءاستفاده از قدرت و منابع را کاهش داده و ریسک‌های مرتبط با فساد را کنترل می‌کند. همچنین باعث می‌شود تا سیستم‌های کنترلی و حسابرسی داخلی قوی‌تری در دستگاه‌ها برقرار شود که این امر نیز به شفافیت و سلامت اداری کمک شایانی می‌کند.
برای تحقق نظارت مؤثر، نیاز به سازوکارهای جامع و پایدار وجود دارد. این ساز و کارها می توانند متنوع و چندلایه باشند و شامل ابزارها و روش‌های مختلف نظارتی می‌شوند. این روش‌ها می‌تواند شامل حسابرسی های دوره‌ای، ارزیابی عملکرد براساس شاخص‌های کلیدی عملکرد، نظارت‌های مردمی و حتی استفاده از فناوری اطلاعات و سیستم‌های دیجیتالی برای مانیتورینگ و گزارش گیری باشد. هر کدام از این روش‌ها نیازمند طراحی و اجرای دقیق هستند تا بتوانند عملکرد مدیران را به شکل مؤثری رصد نمایند.
در این راستا، آموزش و فرهنگ‌سازی نیز بخشی جدا نشدنی از فرآیند نظارت هستند. تربیت مدیرانی که آگاهی و درک بالایی از اصول و شیوه‌های درست مدیریت داشته باشند، قدمی اساسی در کاهش نیاز به نظارت اجباری است. وقتی مدیران با خود کنترلی و مسئولیت پذیری رشد یابند، هزینه‌های مربوط به نظارت کاهش می‌یابد و منابع به سمت برنامه های دیگر هدایت می‌شود. البته نقش شهروندان و اطلاع‌رسانی عمومی نیز در این زمینه حائز اهمیت است. شهروندانی که به خوبی از حقوق خود و عملکرد دستگاه‌های دولتی اطلاع داشته باشند، می‌توانند نقش فعالی در نظارت و سنجش عملکرد این دستگاه‌ها ایفا کنند. این فرآیند می‌تواند از طریق رسانه ها، نهادهای مدنی و جمع‌آوری بازخوردهای مردمی به روش‌های ساختار یافته انجام شود. وجود یک کانال ارتباطی قوی میان دولت و مردم سبب می شود تا ناکارآمدی ها سریع تر شناسایی شده و اقدامات اصلاحی به موقع اجرا گردد.
با توجه به آمار منتشر شده نظارت بر عملکرد مدیران در دولت نه تنها یک ضرورت حیاتی برای اطمینان از کارآیی و اثربخشی دستگاه‌های دولتی است، بلکه ابزاری استراتژیک برای تضمین شفافیت، پاسخگویی و اعتماد عمومی است. مقابله با چالش‌های معاصر و بهره‌گیری بهینه از منابع سازمانی، مستلزم یک رویکرد هوشمندانه و چندجانبه به نظارت است که بتواند ضمن حفظ اصول و ارزش‌های بنیادین نظام اداری، به ایجاد شرایطی برای رشد و توسعه پایدار همه جانبه کمک کند.
