آب بدون درآمد عبارتست از اختلاف بین حجم آب ورودی به سیستم (شبکه توزیع) و مصارف مجاز با درآمد طی یک سال که دارای سه بخش هدررفت واقعی، هدررفت ظاهری و مصارف مجاز بدون درآمد است.

هدررفت واقعی به حجمی از آب گفته می شود که به صورت واقعی (فیزیکی) از شبکه‌های توزیع هدر می‌رود و شامل نشت از شبکه‌های توزیع، نشت از خطوط انتقال، نشت و سر ریز مخازن و نشت از انشعابات مشترکان است.

هدررفت ظاهری به حجمی از آب گفته می شودکه مصرف شده است، ولی به دلایل متعددی از جمله خطای کنتورهای مشترکان اندازه گیری نشده است. این هدر رفت شامل خطای تجهیزات اندازه گیری، انشعابات غیر مجاز و خطای قرائت و انتقال داده‌ها می‌شود.

مصارف مجاز بدون درآمد نیز به مصارفی گفته می‌شود که استفاده از آن مجاز است، ولی درآمدی برای شرکت‌های آب و فاضلاب ندارد، مانند مصارف فرایندی در تاسیسات آب و فاضلاب، مصارف آتش نشانی و … .

براساس اطلاعات شرکت آب و فاضلاب استان تهران در کشور ایران نیز از سال ۱۳۸۳ استانداردهای بین‌المللی در زمینه اندازه‌گیری آب بدون درآمد و اجزای آن پیاده سازی شد و بر اساس جداول بالانس آب که مهم‌ترین روش در زمینه محاسبه اجزا آب بدون درآمد است همه شرکت‌های آب و فاضلاب نسبت به انجام فعالیت‌های تخصصی در زمینه اندازه‌گیری و کاهش آب بدون درآمد اقدام کرده اند.

در گذشته هیچ گونه اطلاعات دقیقی در این زمینه وجود نداشت و اعداد و ارقام مرتبط با هدررفت بر اساس یک سری پیش بینی‌ها انجام می‌شد؛ در حال حاضر و با اقدام های شاخصی که در طی دو دهه اخیر توسط وزارت نیرو انجام شده و با اجرای طرح بالانس آب در کشور هر شهر دارای یک جدول بالانس آب است که به تفکیک اجزاء آب بدون درآمد در بخش‌های مختلف در آن محاسبه و تحلیل می شود.

بر اساس آخرین اطلاعات وزارت نیرو،  مجموع ۶ میلیارد متر مکعب حجم آب ورودی به شبکه‌های آب شهری در حدود ۲۵.۵ درصد بدون درآمد و سهم هدررفت واقعی از این مقدار ۱۱.۸ درصد  است. (در بخش روستایی میزان آب بدون درآمد در حدود ۳۰ درصد است)

هدف اصلی کاهش هدررفت آب در مناطق خشک و نیمه‌خشک، مقابله با کم‌آبی و حفظ محیط زیست به دلیل خشکسالی‌ها و محدودیت منابع آب است، اما هدف مهم دیگر مربوط به جنبه اقتصادی آن می‌شود. کاهش هدر رفت آب تا سطح اقتصادی، نه تنها باعث کاهش هزینه‌های تأمین آب، انتقال، تصفیه، انرژی، سرمایه گذاری برای تاسیسات جدید و دیگر موارد خواهد بود بلکه باعث افزایش کیفیت خدمت‌رسانی و نیز افزایش درآمد شرکت‌ها خواهد شد که با توجه به کنترل شدید تعرفه‌ها در سال‌های اخیر این موضوع اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

همچنین اگر بتوان با کاهش آب بدون درآمد به تقاضاهای جدید مشترکان پاسخ داد، در هزینه‌های مربوط به توسعه منابع آب، به عنوان مثال ساخت سد و مخزن جدید، ساخت و تجهیز تصفیه‌خانه‌های جدید و … صرفه‌جویی زیادی خواهد شد.

برای کاهش نیم درصدی آب بدون درآمد در برنامه ششم توسعه سالانه اعتباری معادل ۶۰۰ میلیارد تومان پیش بینی شده است.

مدیر کل دفتر مدیریت مصرف خدمات مشترکان و نظارت بر کاهش هدر رفت آب شرکت آب و فاضلاب کشور گفت: برای کاهش هر یک درصد آب بدون درآمد در کشور نیاز به یک هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان منابع مالی است.

«علی سیدزاده» مهرماه امسال در حاشیه پانزدهمین نمایشگاه بین المللی آب و فاضلاب در محل نمایشگاه بین المللی تهران برگزار شد، افزود: سالانه این اعتبار باید برای کاهش آب بدون در آمد هزینه شود.

وی ادامه داد: کار مطالعات علمی در باره هدر رفت آب از سال ۱۳۷۳ در کشور آغاز شد و در برنامه دوم توسعه ایجاد طرح ملی تحقیق، توسعه و بهسازی تاسیسات آب و تاسیس دفاتر آب به حساب نیامده مورد توجه قرار گرفت.

مدیر کل دفتر مدیریت مصرف خدمات مشترکان و نظارت بر کاهش هدر رفت آب شرکت آبفا افزود: از سال ۱۳۸۸ اقدام‌های عملی آغاز و برای ۱۴ هزار و۵۱۷ کیلومتر نشت‌یابی و رفع نشت انجام شد.

به گفته سیدزاده از سال ۸۸ تا ۹۷ نشت یابی و رفع نشت در یک میلیون و ۲۲۱ هزار و ۳۹۵ انشعاب انجام شد و در خطوط انتقال نیز برای ۵۳۶ کیلومتر صورت گرفت.

وی به انجام نشت‌یابی در ۱۳۲ مخزن در بازه زمانی ۸۸ تا ۹۷ اشاره کرد و گفت: همچنین دو هزار و ۷۰۸ کیلومتر نوسازی شبکه توزیع صورت گرفته است.

سید زاده خاطرنشان کرد: نوسازی و بازسازی انشعابات به میزان ۱۲۵ هزار و ۹۹۵ رشته و برای ۲۲۱ کیلومتر خطوط انتقال انجام شده است.وی تاکید کرد که اگر این اقدام‌ها صورت نمی‌گرفت، سالانه یک درصد به میزان هدر رفت آب در کشور اضافه می شد.