در فرایند دادرسی، یکی از مهم‌ترین مراحل، بررسی ایرادات و موانع رسیدگی به دعوا است. در واقع، پیش از آن‌که قاضی وارد رسیدگی به یک پرونده شود، باید از صحت و اعتبار شکایت یا دادخواست اطمینان حاصل کند. گاهی وجود اشتباه در تنظیم دادخواست، عدم صلاحیت مرجع قضایی یا نبود شرایط لازم برای اقامه دعوا، موجب توقف یا رد آن می‌شود. به همین دلیل آشنایی با این ایرادات برای طرفین دعوا اهمیت زیادی دارد؛ زیرا رعایت نکردن آن‌ها می‌تواند موجب از بین رفتن حق طرح دعوا یا طولانی شدن روند رسیدگی شود.

در آیین دادرسی مدنی، قانون‌گذار به‌طور دقیق مواردی را مشخص کرده که در صورت وجود آن‌ها، دادگاه حق ورود به ماهیت دعوا را ندارد. این موانع، از ابزارهای مهم حفظ نظم دادرسی و پیشگیری از اتلاف وقت مراجع قضایی هستند. در چنین شرایطی، بهترین راه برای جلوگیری از بروز اشتباه، دریافت راهنمایی از افراد آشنا به قوانین حقوقی است. این موضوع باعث می‌شود پیش از ثبت دادخواست یا دفاع از حقوق خود، از تمامی جنبه‌های قانونی آگاه شوید.

پلتفرم کارمنتو با همکاری بیش از ۳۵۰ مشاور برتر کشور و مسلط به حوزه حقوقی فعالیت می‌کند. کاربران می‌توانند در کمتر از یک دقیقه راهنمایی فوری دریافت کنند. این پلتفرم بستری حرفه‌ای برای طرح پرسش‌ها و بررسی پرونده‌های حقوقی فراهم کرده است.

ایرادات و موانع رسیدگی به دعوا چیست؟

در هر پرونده‌ی حقوقی، پیش از ورود به اصل دعوا، دادگاه موظف است شرایط شکلی و قانونی طرح آن را بررسی کند. اگر در این مرحله، ایراد یا مانعی وجود داشته باشد، رسیدگی متوقف می‌شود تا از تضییع حقوق طرفین و صدور آرای نادرست جلوگیری گردد. به این موارد در حقوق، ایرادات و موانع رسیدگی به دعاوی گفته می‌شود. این ایرادات معمولاً مربوط به صلاحیت دادگاه، اهلیت طرفین، عدم رعایت تشریفات قانونی یا وجود دعوای مشابه در دادگاه دیگر هستند. هدف اصلی قانون‌گذار از پیش‌بینی این موانع، ایجاد نظم در فرایند دادرسی و تضمین اجرای درست عدالت است.

تشخیص درست هر یک از این موارد نیازمند آشنایی دقیق با قوانین و رویه‌ی قضایی است، بسیاری از افراد در این مرحله دچار اشتباه می‌شوند. به‌عنوان مثال، ممکن است دادخواست به دادگاه صالح ارائه نشود یا یکی از طرفین اهلیت قانونی نداشته باشد و در نتیجه، پرونده رد یا متوقف شود.

در چنین شرایطی، دریافت راهنمایی از یک مشاور حقوقی آنلاین بدون نیاز به مراجعه حضوری، می‌تواند مانع از بروز این اشتباهات شود زیرا این شخص با بررسی جزئیات پرونده و تطبیق آن با مقررات آیین دادرسی مدنی، راهکار مناسب را ارائه می‌دهد تا فرایند رسیدگی به شکل درست و بدون اتلاف وقت پیش برود.

آگاهی از مفهوم و مصادیق ایرادات و موانع رسیدگی نه تنها برای وکلا و قضات، بلکه برای تمام افرادی که درگیر یک پرونده‌ی حقوقی هستند، ضروری است؛ چرا که رعایت این اصول، شرط آغاز یک دادرسی منظم و قانونی محسوب می‌شود.

انواع ایرادات و موانع رسیدگی به دعوا کدامند؟

ایرادات و موانع رسیدگی در آیین دادرسی مدنی به چند دسته‌ی اصلی تقسیم می‌شوند که هرکدام با هدف حفظ نظم دادرسی و جلوگیری از رسیدگی نادرست به پرونده‌ها پیش‌بینی شده‌اند. آشنایی با این دسته‌بندی‌ها به طرفین دعوا کمک می‌کند تا از بروز اشتباهات شکلی و حقوقی جلوگیری کنند و با آگاهی بیشتری پرونده خود را پیگیری نمایند.

یکی از رایج‌ترین انواع ایرادات، ایرادات مربوط به صلاحیت دادگاه است. گاهی دعوا در مرجعی طرح می‌شود که صلاحیت ذاتی یا محلی برای رسیدگی به آن ندارد. در این حالت، دادگاه مکلف است از ورود به ماهیت پرونده خودداری کرده و پرونده را به مرجع صالح ارسال کند. نوع دیگر، ایرادات مربوط به اهلیت طرفین است؛ یعنی زمانی که یکی از طرفین، به دلیل صغر سن، حجر یا ممنوعیت قانونی، امکان اقامه یا دفاع از دعوا را ندارد.

دسته‌ی دیگر ایرادات، مربوط به وحدت موضوع و سبب دعوا است. اگر دعوایی با همان خواسته و همان طرفین قبلاً در دادگاه دیگری مطرح شده باشد، دوباره قابل رسیدگی نیست. در این حالت، دادگاه با ایراد مرور زمان یا سبق طرح دعوا روبه‌رو می‌شود. همچنین، مواردی مانند عدم پرداخت هزینه دادرسی، ناقص بودن دادخواست یا نبود مدارک لازم نیز از موانعی هستند که مانع ورود دادگاه به اصل اختلاف می‌شوند.

شناخت درست انواع دعاوی و نوع ایراد مرتبط با هر کدام، نقش مهمی در موفقیت پرونده دارد. به‌عنوان مثال، در دعاوی مالی، موانع رسیدگی ممکن است بیشتر به مدارک و هزینه‌ها مربوط باشد؛ در حالی که در دعاوی خانوادگی یا اداری، صلاحیت مرجع رسیدگی اهمیت بیشتری دارد. از این رو، آگاهی از این تنوع و مشورت با متخصص حقوقی پیش از طرح دعوا، از بروز اشتباهات پرهزینه جلوگیری می‌کند و مسیر رسیدگی را کوتاه‌تر و مؤثرتر می‌سازد.

تفسیر ماده 84 قانون آیین دادرسی مدنی در رابطه با ایرادات شکلی دادرسی

ماده ۸۴ قانون آیین دادرسی مدنی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مواد در بخش شکلی دادرسی، به خوانده اجازه می‌دهد تا پیش از ورود دادگاه به ماهیت دعوا، ایرادات قانونی خود را مطرح کند. این ماده، ابزار قانونی دفاع خوانده است تا بتواند پیش از بررسی اصل اختلاف، اعتبار طرح دعوا را از نظر شکلی به چالش بکشد.

در تفسیر این ماده، باید به دو نکته‌ی اصلی توجه شود: نخست آن‌که، ایرادات شکلی مطرح‌شده در این ماده ناظر بر مواردی هستند که اساساً مانع ورود دادگاه به بررسی ماهیت دعوا می‌شوند. برای مثال، نبود صلاحیت ذاتی یا محلی دادگاه، اقامه دعوا از سوی شخص فاقد اهلیت، تکرار طرح دعوا بین همان طرفین یا ناقص بودن دادخواست از مصادیق بارز این ایرادات است. در این حالت، دادگاه پیش از بررسی اصل ادعا، باید ابتدا به این ایرادات رسیدگی کرده و در صورت وارد بودن، از ادامه‌ی رسیدگی خودداری کند.

دوم آن‌که، ماده ۸۴ در ارتباط تنگاتنگ با ماده ۸۹ همین قانون قرار دارد؛ چراکه ماده ۸۹ نحوه‌ی تصمیم‌گیری دادگاه در برابر ایرادات مطرح‌شده را بیان می‌کند. به بیان دیگر، ماده ۸۴ بعد اثباتی و دفاعی ایرادات را مشخص کرده و ماده ۸۹ نتیجه‌ی عملی آن‌ها را روشن می‌سازد. تفسیر این دو ماده در کنار هم نشان می‌دهد که هدف قانون‌گذار، ایجاد نظم در رسیدگی و جلوگیری از اتلاف وقت دستگاه قضایی است؛ زیرا در صورت وجود ایراد شکلی، ورود به ماهیت دعوا بی‌فایده خواهد بود.

در عمل، تشخیص درست اینکه یک ایراد از نوع شکلی است یا ماهوی، نیاز به دانش دقیق حقوقی دارد.

سخن پایانی

شناخت دقیق ایرادات و موانع رسیدگی به دعوا و درک کاربرد آن‌ها در آیین دادرسی مدنی، یکی از اصول اساسی برای طرح صحیح یک دعوای حقوقی است. ناآگاهی از این موارد، ممکن است منجر به رد دادخواست، تأخیر در رسیدگی یا حتی از بین رفتن حق طرح دعوا شود. به همین دلیل، لازم است پیش از هر اقدام قضایی، افراد از مشورت متخصصان این حوزه بهره‌مند شوند تا تمامی مراحل دادرسی بر پایه‌ی قانون و اصول شکلی انجام گیرد.

در دنیای امروز، دسترسی سریع به متخصص حقوقی یکی از مؤثرترین روش‌ها برای کاهش خطاهای حقوقی و صرفه‌جویی در زمان است. پلتفرم کارمنتو، ۱۱ حوزه و ۳۱ زیر‌حوزه تخصصی را پوشش می‌دهد و خدمات خود را با رعایت حفظ محرمانگی اطلاعات کاربران، به‌صورت آنلاین تلفنی بر بستر voip در ۷ روز هفته و ۲۴ ساعته برای هر فردی در هر جای ایران، ارائه می‌دهد. کاربران می‌توانند وضعیت آنلاین و آفلاین مشاوران را مشاهده کنند و همچنین امکان استفاده از کیف پول در حساب کاربری فراهم شده است.