فاجعه زیست‌محیطی در طبیعت گیلان !

با یک نگاه اجمالی به نقشه فلات ایران می توان اهمیت وجود هر گونه پوشش گیاهی را در این مرز و بوم فهمید. بماند که این پوشش گیاهی بی نظیر مربوط به جنگل های زیبا و با قدمت هیرکانی شمال کشور باشد. تمام این دانسته ها سبب می شود که سنگینی مسئولیت ما در حفظ این میراث را صد برابر نماید. اما خبرها حاکی از آن است که یکی از فاجعه آمیز ترین اتفاق مخرب زیست محیطی در مناطق شمالی کشور در سراوان استان گیلان در حال رقم خوردن است. تخریبی در بطن جنگل های گیلان در حال رقم خوردن است که از اکوسیستم‌ طبیعت شروع و در نهایت به سلامتی ساکنین این منطقه و دیگر جانداران بی گناه این منطقه می ‌رسد.

متأسفانه دفن زباله در منطقه سراوان گیلان ، آثار زیانباری بر محیط زیست این منطقه داشته است. آلودگی آبهای زیرزمینی اولین و بارزترین فاجعه زیست محیطی سراوان است. شیرابه‌های حاصل از دفن زباله ‌ها حاوی مواد شیمیایی و میکروارگانیسم‌های خطرناک هستند.این شیرابه‌ها به آب های زیرزمینی نفوذ کرده و باعث آلودگی آب‌های آشامیدنی و کشاورزی منطقه شده‌اند. مازاد بر اینکه احتراق غیراصولی و رهاسازی گازهای متصاعد شده از زباله‌ ها، باعث آلودگی هوا و خاک شده ‌است.

این آلودگی‌ها سبب بروز مشکلات تنفسی و پوستی و بعضا عوارض نگران کننده ی جدید و غیر قابل پیش بینی در ساکنان محلی شده است. این موضوع جدی بی تردید یک تهدید برای سلامت عمومی است. شیوع بیماری‌ های واگیردار و عفونی در میان ساکنان محلی به دلیل آلودگی‌های محیط زیستی افزایش یافته است. بماند که وقوع حوادثی مانند آتش‌ سوزی‌های گسترده در محل دفن زباله، خطرات جانی برای شهروندان به وجود آورده است.

اکوسیستم‌های طبیعی در این منطقه به سرعت در حال تخریب است و دفن زباله در مناطق طبیعی و جنگلی باعث تخریب زیستگاه ‌های گونه‌های حیات وحش شده است. آلودگی‌های ناشی از دفن زباله، موجب کاهش تنوع زیستی و نابودی گیاهان و جانوران بومی منطقه شده‌اند. این بحران چهل ساله از اوایل دهه ی شصت رقم خورده است.

مساحت محل دفن زباله در منطقه سراوان، قریب به بیست هکتار است  و نکته ی قابل تاسف این است که تمام این مساحت جز عرصه‌های جنگلی کشور است. در حال حاضر، ارتفاع پسماند در محل دفن پسماند سراوان از سطح زمین حدود ۱۱۰ متر است و بنابر آمار رسمی، حجم پسماندهای انباشته‌ شده در این محل، حدود چهار میلیون مترمکعب برآورد می‌شود . میزان پسماند ورودی به محل دفن پسماند سراوان ۱۱۰۰ تا ۱۲۰۰ تن برآورد شده است که سال به سال نیز در حال افزایش است. همانطور که آمارها نشان می دهد با توجه به ابعاد و مقادیر پسماند ورودی به این محل دفن، سراوان را می‌توان به‌ عنوان یکی از بزرگ ‌ترین مراکز دفن پسماند در کشور در نظر گرفت.

بی تردید بازیافت زباله یکی از ساده ترین و درآمدزاترین راه ها برای رفع معضل بزرگ پسماند در این منطقه است.  و این دقیقا همان مهمی است که کشورهای توسعه یافته سال هاست که به آن دست یافته اند و بر اهمیت در سلامتی انسان ها و حفظ محیط زیست واقف اند. آن ها نزدیک به هفتاد درصد زباله های تولیدی خود را بازیافت می کنند که این میزان در کشور ما به کمتر از ۲۰ درصد می رسد، آماری که نتایج زیانبار زیست محیطی را در پی خواهد داشت و سبب خواهد شد که وضعیت منطقه سراوان گیلان را تا بدین حد بحرانی نماید.

برای مدیریت پایدار پسماند و بهبود وضعیت محیط زیست حتما باید نکات اولیه ی زیر را مدنظر داشت، که شاید مهم ترین و کم هزینه ترین آن افزایش فرهنگ ‌سازی و آموزش شهروندان کشور باشد. بالاخص آموزش جامعه محلی درباره کاهش تولید زباله، تفکیک زباله از مبدأ و بازیافت و راه‌اندازی کمپین‌ های فرهنگی و آموزشی در مدارس و محلات باشد. گسترش زیرساخت‌های بازیافت در این منطقه را نیز باید جدی گرفت. ایجاد ایستگاه‌های جمع‌آوری زباله‌های قابل بازیافت و توسعه مراکز تفکیک و بازیافت زباله به صورت متمرکز از اهمیت ویژه ای برخوردار است. البته مدیریت پسماند به روش دفن بهداشتی و انتخاب محل مناسب برای دفن زباله‌ها با رعایت استانداردهای زیست ‌محیطی و از همه مهم تر اجرای سیستم جمع‌آوری و تصفیه شیرابه ‌های حاصل از محل دفن که متاسفانه در سراوان مورد غفلت قرار گرفته است بسیار مهم است.

ساماندهی این فاجعه زیست محیطی در منطقه سراوان و کاهش مشکلات زیست محیطی ناشی از زباله، به همت و تلاش ویژه مسئولان ملی و استانی بستگی دارد. متاسفانه وضعیت فعلی نشان از ضعف نظارت و پایش مستمر در این منطقه دارد. ایجاد سامانه پایش آلودگی ‌های محیط زیستی در سراوان و ارزیابی مستمر وضعیت آب، خاک ، هوا و تدوین برنامه‌ های اصلاحی باید در راس برنامه های دستگاه نظارتی محیط زیستی قرار گیرد.

امید آن می رود که با همه تنگناها و محدودیت های مالی و امکانات ، اقداماتی در خور و البته  گره گشا در این حوزه به وقوع بپیوندد تا ما نیز امانت دار خوبی از این میراث هزاران ساله باشیم.