خشکسالی در کمین است !!!

خشکسالی و کمبود آب در ایران از مرز هشدار گذشته است .بحران آب در راه است. خبری که سال هاست در فصول گرم سال پر رنگ می شود. اما گویا در سال های اخیر، این بحران جدی تر بنظر می رسد . اینکه در تبلیغات تلویزیونی و یا بیلبوردهای شهری مردم دعوت به صرفه جویی و بهینه مصرف کردن آب می شوند ، امری درست و پسندیده است. اما اینکه مسئولین این حوزه از اصلی ترین منبع هدر رفت آب یعنی حوزه ی کشاورزی غافل شوند، باید مورد بررسی جدی قرار گیرد.

هشدارها در زمینه ی صرفه جویی در مصرف آب و وضعیت ذخایر آبی کشور مرتبا به گوش می رسد، کمتر کسی به هدر رفت عمده ی آب در زمین های کشاورزی توجه دارد. متاسفانه گزارشی که ناسا از وضعیت گرمایش جهانی و خشکسالی ارائه داده است، نتیجه ی خوشایندی برای ما ایرانیان ندارد و نشان از کم آبی و خشکسالی بزرگی است. البته شایان ذکر است که معضل خشکسالی تنها مختص کشور ما نبوده و این بحران هم اکنون دامنگیر بسیاری از کشورهای منطقه و حتی کشورهای اروپایی و آمریکایی است.

اینکه بیان می کنیم ، بخش عمده ی هدر رفت آب در کشاورزی است ، بدین معناست که در این حوزه مدیریت ناصحیح منابع آبی وجود دارد.  البته که کشاورزی و صنایع مرتبط آن با توجه به شرایط کنونی جهان و نیاز مبرم به عدم وابستگی کشور به واردات منابع غذایی در اولویت قرار دارد. یکی از ایرادات بزرگی که کارشناسان و صاحب نظران در شرایط آبی کشور به کشاورزی ایران وارد می دانند، به سنتی بودن آن باز می گردد. البته نه تنها نوع آبیاری سنتی، تامین و برخورداری از ماشین آلات و ادوات پیشرفته ی کشاورزی نیز یکی از زنجیره های مکمل زراعت مدرن به شمار می رود. با نگاه اجمالی به شالیزارهای شمال کشور و کشت سنتی برنج با استفاده از حجم بالایی از آب ، نشانگر این مطلب است. البته نمود این موضوع نه تنها در شمال کشور بلکه در صنعت کشاورزی جای جای ایران مشهود است.

تجهیز اراضی کشاورزی به سیستم آبیاری مدرن و توسعه ی شبکه های فرعی آبیاری، تجهیز و نوسازی اراضی و استفاده از دانش و یافته های نو برای رسیدن به اهداف در کنار کشت های سازگار با مناطق کم آب ایران می تواند از مهم ترین اقدامات مقابله با بحران کم آبی در بخش کشاورزی باشد. بیان این صورت مسئله در حالیست که هنوز بخش اعظمی از زمین های زراعی ایران به روش های سنتی آبیاری می شوند. در آبیاری مدرن می توان راندمان 20 درصد آبیاری سنتی را تا 90 درصد افزایش داد و سطح زیر کشت را نیز تا سه برابر معمول افزایش داد تا از هدر رفت بیهوده ی منابع آب شیرین جلوگیری کرد.

مصرف بیش از نود و سه  درصدی آب در بخش کشاورزی با بازدهی بسیار پایین، مهم ترین عامل بحرانی شدن آب است. انتخاب نوع سبک کشاورزی در ایران به هیچ وجه از نظر تولید محصول و اشتغالزایی پربازده نبوده و تنها حجم زیادی از آب کشور را به یغما می برد.

شاید در هیچ کجای دنیا همچون ایران ، روش های سنتی کشت بدین شکل مرسوم نباشد و دیری نمی پاید که با توجه به خشکسالی موجود، استفاده از روش های سنتی در بخش زراعت و کشاورزی، سودی برای کشاورزان نخواهد داشت. علت بالا بودن ضایعات در تولید محصولات کشاورزی را نیز می توان نشات گرفته از عدم بهره مندی از روش های علمی عنوان کرد و اگر سرمایه گذاری های لازم بر پایه دانش و تحقیقات علمی هدایت شده صورت نپذیرد ، شاهد بحران ها و ضایعات بیشتری در این حوزه خواهیم بود.

زمین های کشاورزی ما نیاز به تغییرالگوی کشت برای کاهش مصرف آب و افزایش بهره وری دارند و استفاده از سامانه های نوین آبیاری و تناسب اراضی و نوع کشت از راهکارهای مناسب استفاده بهینه از منابع آبی کشور می باشد. دیگر وقت آن رسیده که نه تنها با روش های سنتی کشاورزی خداحافظی کنیم بلکه باید از کاشت و برداشت گونه ها و ارقامی از محصولات زراعی که در حوزه های آبی پر مصرف هستند نیز اجتناب کنیم. یادمان نرود که صرفه جویی در حوزه ی مصارف خانگی بسیار مهم است، اما دولتمردان باید با یک نگاه جدی مصرف آب در بخش کشاورزی را نیز مدیریت نمایند و با تخصیص  اعتبار و بودجه ی لازم در مدرنیته کردن صنعت کشاورزی ایران اهتمام جدی بورزند.

مرتضویی – کارشناس محیط زیست