جایگاه ویژه ی موزه ها در توسعه و پیشرفت صنعت گردشگری

بازدید از موزه‌ های هر کشوری، دریچه ایست به سوی تاریخ پرفراز و نشیب و آمیخته با غرور و افتخارات ملی آن کشور که از منزلت والایی برخوردار است.  البته یکی از صنایعی که به شدت از شیوع کرونا آسیب دیده است، صنعت موزه داری در کل دنیا بالاخص موزه داری خصوصی به شدت از این ضررها متاثر گشت. همه‌گیری کرونا با کاهش ۷۷ درصدی بازدیدها از موزه‌های مطرح جهان، شمار بازدیدکنندگان از این اماکن فرهنگی را به ۵۴ میلیون نفر در سال ۲۰۲۰ کاهش یافت.کرونا در حالی با کاهش ۷۷ درصدی بازدیدها موجب کسادی فعالیت موزه‌ها شده است که طبق پیش بینی ‌ها، سال ها به طول می کشد تا بتوان این زیان را در صنعت موزه داری جبران کرد.

نشریه تخصصی بین‌المللی «آرت نیوزپِیپِر» در گزارشی سالانه اعلام کرد، در سال ۲۰۲۰ هر یک از موزه ها در سراسر جهان به طور متوسط ۱۴۵ روز تعطیل بوده اند که این رقم در مجموع به عدد خیره کننده ۴۱ هزار روز تعطیلی می رسد. موزه های مطرحی چون موزه لوور پاریس که پر بازدیدترین موزه جهان است و تا پیش از شیوع کرونا پذیرای بیش از ۹ میلیون بازدیدکننده بود، سال گذشته با کاهشی ۷۲ درصدی فقط دو میلیون و ۷۰۰ هزار بازدیدکننده داشته است. کاهش ظرفیت بازدید از ۳۰ هزار نفر به هفت هزار نفر برخی از تدابیری است که در این آمار چشمگیر نزولی دخیل بوده است.

فارغ از تمامی مسائل سیاسی و دیپلماتیک، همه کشورها و مسئولان در سراسر دنیا ایران را بهشت تاریخ جهان و مهد فرهنگ می دانند و به آن اعتراف دارند. علاوه بر این، گذشته ی کهن و پرافتخار این سرزمین سبب گشته است که مردم ایران نیز به بازدید موزه علاقه‌مند شوند. زیرا آمارها نشان می دهد، موزه لوور پاریس از هر 100 بازدیدکننده فقط یک نفر فرانسوی است، در حالیکه از هر 100 بازدیدکننده موزه های ایران 99 نفر ایرانی هستند و تنها یک گردشگر خارجی است. البته این آمار از یکسو تعداد پایین گردشگر خارجی و فراهم نبودن حضور زیرساخت های لازم برای گسترش هرچه بیشتر آن ها را در کشور نشان می‌دهد و از سوی دیگر نمایانگر پتانسیل و علاقه ی ایرانی ها برای بازدید از موزه های داخلی است. با توجه به شرایط گذشته، اکنون حال صنعت موزه داری ایران اصلا مساعد نیست. پس از شیوع کرونا، در حوزه‌ های مختلفی که با کار، زندگی، مایحتاج و حتی گشت‌ وگذار مردم سروکار داشت، تهمیداتی از سوی مسئولان مرتبط با هر حوزه اندیدشیده شد. یکی از آخرین مراکزی که مورد توجه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی واقع شد، موزه‌ ها بودند که تصمیم به تعطیلی آنها گرفته شد.

البته کرونا یک سمت ماجرا قرار دارد و از قبل هم نواقصی وجود داشته که می توان به آن اذعان داشت. از جمله اینکه یک تفاوت مهم موزه های موجود در ایران با موزه های مطرح دنیا در نوع فضا و اقدامات آن هاست. موزه ها در ایران اکثرا تبدیل به یک محیطی ساکت با نورپردازی های مختص خود به نمایش عموم در می آید. در حالیکه در خارج از کشور، نمایش اشیاء تنها بخشی از اجزای موزه است و درصورتی‌که در خارج از ایران موزه دارای قسمت های متنوع پژوهشی، عام، کودک و نوجوان و حتی پژوهش های فاخر است. بر همین اساس ،موزه داری تنها محدود به نگهداری و نمایش اشیا نبوده و ارائه خدمات و اطلاعات به طیف‌های گوناگون نیز از جمله بخش های مهم در حوزه‌های مختلف است. اما اگر اوضاع شیوع کرونا و صنعت توریسم به همین منوال پیش رود، صنعت موزه داری در کل دنیا با بحرانی جدی روبرو خواهد شد. از اینرو اکثر موزه های مطرح جهان به فضای مجازی متوسل شده اند، که البته این امر مستلزم آن خواهد بود که تولید محتوا برای موزه ها جدی تر اتفاق بیفتد.

آنها در فعالیت‌شان، تغییرهای عمده ای را اعمال کردند و برای جذب شمار بیشتری از بازدیدکنندگان، بدنبال شیوه‌های نوین بوده تا ظاهر خود را آراسته تر و زیباتر نمایند و موزه‌ها از شکل سنتی خود خارج شده و بصورت متنوعی درآمدند. که البته این موضوع طبق روال همیشگی در ایران با ضعف های بیشماری روبرو است. عقب ماندگی بسیاری از آن ها در استفاده از فضای مجازی و نداشتن محتوا و خلاقیت در این زمینه، ضعف های موزه های ایران است که البته در دوران کرونا بیش از قبل نمایان شد. این نکات مهمی است که علاوه بر نواقص قبلی موزه داری در ایران، اکنون نقش تعیین کننده ای در سرنوشت این صنعت دارد. نکته ای که نشان داد، اگر با فناوری های روز همراه نباشند و درصدد تغییر برنیایند محکوم به شکست خواهند بود، که البته با ضربه های سهمگین کرونا به این صنعت، این روند بسیار تسریع خواهد شد.

مهندس فاطمه یحیایی