انتخابات و نقش مردم در آن

به گزارش تفاهم آنلاین، این روزها همه چیز رنگ و بوی انتخابات گرفته و تب و تاب انتخاباتی را در بطن جامعه نیز می توان دریافت، برخی مردم از دلایل مشارکت و برخی از دلایل عدم مشارکت خود در انتخابات سخن می گویند. مشارکت در انتخابات و راي دادن از مولفه هاي اساسي رفتار سياسي شهروندان محسوب مي شود و همیشه اين سوال مطرح است که علل و انگيزه هاي شهروندان براي مشارکت در انتخابات چيست. شاید نگاهی به میزان مشارکت مردم در ادوار مختلف و عوامل موثر در آن جالب به نظر برسد به همین دلیل در این گزارش سعی بر این داشتیم تا نگاهی اجمالی به این مسئله داشته باشیم. در ابتدا اشاره به این موضوع بد نیست که بگوییم اگر برای کشورهای صاحب دموکراسی انتخابات، تنها برای تمشیت امور و تحقق اراده جمعی اکثریت مردم لازم است، صندوق رای برای نظام جمهوری اسلامی، معنا و کارکردی فراتر دارد تا جایی که می توان عنوان کرد میزان مشارکت مردم در انتخابات برای نظام جمهوری اسلامی و رهبر انقلاب اسلامی از اهمیت زیادی برخوردار است و مقامات حکومت جمهوری اسلامی شرکت مردم در رای گیری‌ها را به معنای کسب مشروعیت برای نظام تعبیر می‌کنند، چرا که این نظام با انواع دشمنی‌ها و کینه‌ورزی‌های عوامل تابلودار منطقه‌ای و جهانی روبروست.

انتخابات نه فقط نقش ریل ‌گذاری و جهت‌دهی سیاست‌ها و برنامه‌ها را دارد، بلکه فراتر از آن نماد مقبولیت و مشروعیت مردمی آن است که هر از چند سالی باید در بالاترین سطح ملی تکرار شود؛ به همین دلیل است که رهبر معظم انقلاب آن را «علاج دردهای کشور» می‌دانند و همواره فراتر از یک کنش سیاسی- اجتماعی بر اهمیت آن تاکید می ورزند.

باید به این نکته نیز اشاره کرد که از ابتدای پیروزی انقلاب تا کنون، همه بزرگان و مقام‌های عالی نظام بر مشارکت گسترده و حداکثری آحاد مردم در انتخابات تاکید کرده‌اند؛ در چند ماهه اخیر نیز رهبری و رئیس‌جمهوری بارها حضور پرشور و گسترده را برای رویداد مهم انتخابات ۱۴۰۰ خواستار شدند و فراتر از نتیجه، بر برگزاری باشکوه آن تاکید کرده اند.

ملت ایران از ابتدای انقلاب اسلامی تا كنون با حضور باشكوه خود در 12 دوره انتخابات ریاست جمهوری، صحنه های زیبایی از مشاركت سیاسی را به نمایش گذاشته اند. ایرانیان كه همواره در عرصه های گوناگون حضور آگاهانه ای را تجربه كرده اند در انتخابات ریاست جمهوری نیز پس از بررسی آرا و شعارهای نامزدهای متعدد از احزاب متفاوت با نگاه و بینش های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آنها آشنا شده و از میان این افراد، رئیس قوه مجریه را برای تصدی پست ریاست جمهوری برگزیده اند.

هفت فرد تاكنون بر كرسی ریاست جمهوری تكیه زده اند و اینك در آستانه برگزاری سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری، بار دیگر ملت ایران با حضوری تاثیرگذار منتخب خویش را برای دوره ای چهار ساله روانه پاستور می كنند تا ریاست قوه مجریه را به او بسپارند.

سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری 28 خردادماه برگزار می شود و به همین مناسبت، نگاهی به 12 دوره انتخابات ریاست جمهوری كه پیش از این در كشورمان برگزار شده است، داریم.

** نخستین دوره ریاست جمهوری / بیشتر از 67 درصد

پس از پیروزی انقلاب اسلامی به منظور برگزاری نخستین دوره انتخابات ریاست جمهوری، 124 فرد نام نویسی كردند كه پس از اعلام انصراف و استعفای برخی از آنها در نهایت 96 نامزد در پنجم بهمن 1358 خورشیدی به رقابت با یكدیگر پرداختند.

این دوره از انتخابات با حضور افرادی همچون «ابوالحسن بنی صدر، احمد مدنی، حسن ابراهیم حبیبی، كاظم سامی، حسن آیت، صادق طباطبایی، صادق خلخالی، محمد مكری و صفرعلی خلیلی» برگزار شد. در این دوره از انتخابات میزان مشاركت مردم 67.41 درصد اعلام و از 14 میلیون و 152 هزار و 907 رای ماخوذه، ابوالحسن بنی صدر(رییس جمهوری معزول) با شعار «عدالت اجتماعی، اقتصادی و سیاسی» و با كسب 10 میلیون و 753 هزار و 752 رای به عنوان نخستین رییس جمهوری ایران انتخاب شد.

** دومین دوره انتخابات ریاست جمهوری/ بیشتر از 64 درصد

دومین دوره انتخابات ریاست جمهوری پس از گذشت یك سال از آغاز جنگ تحمیلی و همزمان با عزل بنی صدر از ریاست جمهوری و فرار وی از كشور در دوم مرداد 1360 خورشیدی برگزار شد. در این دوره از انتخابات 71 تن برای احراز پست ریاست جمهوری ثبت نام كردند كه پس از بررسی های شورای نگهبان از میان آن ها تنها، صلاحیت چهار تن با نام های «عباس شیبانی، علی اكبر پرورش، حبیب اللّه عسگراولادی و محمدعلی رجایی» به تایید رسید.

میزان مشاركت مردمی در این دوره از انتخابات 64.24 درصد بود و 14 میلیون و 572 هزار و 493 رای به صندوق ها ریخته و در نهایت محمدعلی رجایی با كسب 12 میلیون و 770 هزار و 50 رای به عنوان دومین رییس جمهوری كشور برگزیده شد.

** سومین دوره انتخابات ریاست جمهوری/ بیشتر از 74 درصد

محمدعلی رجایی در هشتم شهریور 1360 خورشیدی، به شهادت رسید و اینگونه نهاد مجریه رییس خود را از دست داد به همین دلیل بلافاصله سومین دوره انتخابات ریاست جمهوری برگزار شد. در این دوره از انتخابات، 46 نامزد برای رقابت نام نویسی كردند اما شورای نگهبان تنها صلاحیت «آیت الله خامنه ای، سید علی اكبر پرورش، حسن غفوری فرد و سید رضا زواره ای» را تایید كرد.

این دوره با مشاركت 74.26 درصدی و حضور 16 میلیون و 847 هزار و 715 شركت كننده در 10 مهر 1360 خورشیدی برگزار شد و آیت الله خامنه ای با كسب 16 میلیون و هشت هزار و 579 رای به عنوان سومین رییس جمهوری ایران، سكان هدایت قوه مجریه را بر عهده گرفتند.

** چهارمین دوره انتخابات ریاست جمهوری/ بیشتر از 54 درصد

چهارمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در شرایطی شكل گرفت كه پس از رییسان جمهوری اول و دوم، این نخستین بار بود كه پس از مدت قانونی (چهار سال) انتخابات در كشور برگزار می‌شد. برای این دوره از انتخابات، 50 نامزد تصدی پست ریاست جمهوری ثبت نام كردند كه پس از بررسی های شورای نگهبان، سه تن «آیت الله سید علی خامنه ای، حبیب الله عسگراولادی و سید محمود كاشانی» امكان حضور در این رقابت‌ها را پیدا كردند.

میزان مشاركت عمومی در این دوره از انتخابات كه در 25 مرداد 1364 خورشیدی برگزار شد، 54.78 درصد بود و از 14 میلیون و 238 هزار و 587 آرای ماخوذه، آیت الله خامنه ای باز هم توانستند با كسب اكثریت آرا 12 میلیون و 205 هزار و 12 رای برای دومین بار متوالی به عنوان رییس جمهوری ایران انتخاب شوند.

** پنجمین دوره انتخابات ریاست جمهوری/ بیشتر از 54 درصد

انتخابات پنجم ریاست جمهوری با رحلت امام خمینی(ره) بنیانگذار انقلاب همزمان بود و در این دوره از انتخابات 79 داوطلب نام نویسی كردند كه شورای نگهبان پس از رد صلاحیت 77 تن از آنها، تنها بر صلاحیت «آیت الله اكبر هاشمی رفسنجانی و عباس شیبانی» مهر تایید زد.

این دوره از انتخابات ریاست جمهوری در 6 مرداد 1368 خورشیدی با میزان مشاركت 54.59 درصد برگزار شد و 16 میلیون و 452 هزار و 562 تن پای صندوق های رای رفتند و پس از شمارش آرا، آیت الله اكبر هاشمی رفسنجانی با دغدغه بازسازی كشور پس از هشت سال جنگ تحمیلی با كسب 15 میلیون و 550 هزار و 430 رای به عنوان پنجمین رییس جمهوری قانونی كشور بر مسند ریاست جمهوری ایران تكیه زد.

** ششمین دوره انتخابات ریاست جمهوری/ بیشتر از 50 درصد

128 داوطلب در ششمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران ثبت نام كردند اما تنها «آیت الله اكبر هاشمی رفسنجانی، احمد توكلی، رجبعلی طاهری و عبدالله جاسبی» برای احراز كرسی ریاست جمهوری با هم به رقابت پرداختند.

حضور 16 میلیون و 769 هزار و 755 تن در پای صندوق های رای در 21 خرداد 1372 خورشیدی، مشاركت 50.66 درصدی را در این همه پرسی ثبت كرد و آیت الله اكبر هاشمی رفسنجانی با كسب 10 میلیون و 566 هزار و 467، برای دومین بار به عنوان رییس جمهوری ایران هدایت كابینه ششم را بر عهده گرفت.

** هفتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری/ بیشتر از 79 درصد

هفتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در دومین روز از خرداد 1376 خورشیدی برگزار شد. این دوره از انتخابات با نام نویسی 238 داوطلب ریاست جمهوری كلید خورد. شورای نگهبان در نهایت، صلاحیت «علی اكبر ناطق نوری، سیدمحمد خاتمی، سیدرضا زواره ای و محمد محمدی نیك(محمد محمدی ری‌شهری)» را برای رقابت با هم تایید كرد.

بر پایه اعلام وزارت كشور میزان مشاركت مردم در این دوره از انتخابات 79.92 درصد و آرا ماخوذه را 29 میلیون و 145 هزار و 745 رای بود و با پایان یافتن كار شمارش آرا، سید محمد خاتمی با شعار «جامعه مدنی» و «قانون گرایی، توسعه سیاسی و نهادینه كردن آزادی»، 20 میلیون و 138 هزار و 784 رای را بدست آورد.

** هشتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری/ بیشتر از 66 درصد

هشتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در 18 خرداد 1380 برگزار شد و 814 داوطلب برای حضور در این رقابت ابراز علاقه مندی كردند كه پس از بررسی های شورای نگهبان صلاحیت 10 تن از آنها به تایید رسید تا مردم از میان آنها، یكی را به عنوان رییس جمهوری جدید انتخاب كنند و بدین ترتیب «سیدمحمد خاتمی، احمد توكلی، علی شمخانی، عبدالله جاسبی، سیدمحمود كاشانی، حسن غفوری فرد، سید منصور رضوی، سیدشهاب الدین صدر، علی فلاحیان و سیدمصطفی هاشمی طبا» با یكدیگر به رقابت پرداختند.

میزان مشاركت عمومی در هشتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری 66.77 درصد بود و 28 میلیون و 155 هزار و 969 رای در شعب اخذ رای به صندوق ها ریخته شد و سیدمحمدخاتمی با شعار «فردای بهتر برای ایران اسلامی» و با 21 میلیون و 651 هزار و 521 رای برای بار دوم به ریاست جمهوری ایران رسید.

** نهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری/ بیشتر از 62 درصد

متولیان امر مقدمات برگزاری نهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری را با نام نویسی از یك هزار و 14 تن از داوطلبان شركت در این دوره فراهم آوردند اما از این تعداد در نهایت «آیت الله اكبر هاشمی رفسنجانی، محمود احمدی نژاد، مهدی كروبی، محسن رضایی، محمدباقر قالیباف و علی لاریجانی» با تایید شورای نگهبان و «مصطفی معین و محسن مهرعلیزاده» نیز با تشخیص مقام معظم رهبری برای احراز پست ریاست جمهوری با یكدیگر به رقابت پرداختند كه با انصراف محسن رضایی از شركت در انتخابات، هفت نامزد باقی مانده امكان حضور در این همه پرسی را پیدا كردند.

این دوره از انتخابات با حضور 29 میلیون و 400 هزار و 857 رای دهنده در 27 خرداد 1384 خورشیدی و با مشاركت 62.84 درصدی مردم برگزار شد كه به دلیل به دست نیاوردن حد نصاب نیمی از آرا به وسیله هر یك از نامزدها، برای نخستین بار در تاریخ انتخابات ریاست جمهوری، این انتخابات به مرحله دوم كشیده شد و محمود احمدی نژاد و آیت الله اكبر هاشمی رفسنجانی به دور دوم راه یافتند.

مرحله دوم انتخابات دوره نهم ریاست جمهوری در سوم تیر 1384 خورشیدی با مشاركت 59.76 درصد، برگزار شد و از 27 میلیون و 958 هزار و 931 رای ماخوذه، محمود احمدی نژاد با شعار «پول نفت باید سر سفره مردم دیده شود» پیروز و توانست با 17 میلیون و 247 هزار و 534 رای به عنوان رییس دولت نهم انتخاب شود.

** دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری/ بیشتر از 84 درصد

476 داوطلب با ثبت نام در دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری، علاقه خود را برای شركت در این انتخابات اعلام كردند كه پس از بررسی صلاحیت این افراد به وسیله شورای نگهبان، صلاحیت «محمود احمدی نژاد، میرحسین موسوی، محسن رضایی و مهدی كروبی» تایید شد.

انتخابات دوره دهم با حضور بسیار باشكوه مردم در 22 خرداد 1388 خورشیدی برگزار شد كه میزان مشاركت 84.83 درصدی را در این انتخابات رقم زد و از مجموع 39 میلیون و 371 هزار و 214 آرایی كه به صندوق های رای ریخته شد، محمود احمدی نژاد با شعار «عدالت ورزی و مهرورزی» و كسب 24 میلیون و 592 هزار و 793 رای برای دومین بار متوالی ریاست جمهوری ایران را بر عهده گرفت.

** یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری/ بیشتر از 72 درصد

یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری با نام نویسی 686 داوطلب كلید زده شد كه در نهایت پس از بررسی شورای نگهبان، «حسن روحانی، محسن رضایی، سعید جلیلی، علی اكبر ولایتی، محمد باقر قالیباف، محمد غرضی، محمدرضا عارف و غلامعلی حداد عادل» به منظور رقابت برای پست ریاست جمهوری معرفی شدند كه با انصراف عارف و حداد عادل، 6 نامزد برای رقابت در انتخابات باقی ماندند.

این دوره از انتخابات با شركت 36 میلیون و 821 هزار و 538 رای دهنده در 24 خرداد 1392 خورشیدی و با مشاركت 72.94 درصدی مردم برگزار شد و حسن روحانی با شعار «اعتدال گرایی و تنش زدایی» و با كسب 18 میلیون و 651 هزار و 668 رای به نهاد ریاست جمهوری راه یافت.

** دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری/ 73 درصد

در این دوره از انتخابات، نام‌نویسی از نامزدان از ۲۲ تا ۲۶ فروردین انجام شد. در پایان روند نام‌نویسی که در ساختمان وزارت کشور انجام گرفت، جمعاً ۱۶۳۶ نفر ثبت‌نام کردند؛ از این تعداد ۱۳۷ نفر زن و ۱۴۹۹ نفر مرد بودند.

حسن روحانی، سیدابراهیم رئیسی، سیدمصطفی میرسلیم، سیدمصطفی هاشمی طبا، محمدباقر قالیباف و اسحاق جهانگیری به منظور رقابت برای پست ریاست جمهوری معرفی شدند که در نهایت محمدباقر قالیباف به نفع آیت الله رئیسی و اسحاق جهانگیری نیز به نفع حسن روحانی از حضور در انتخابات کنار رفتند.

این دوره از انتخابات با شركت 41 میلیون و 220 هزار و 131 رای دهنده در 29 اردیبهشت 1396 خورشیدی و با مشاركت 73 درصدی مردم برگزار شد و حسن روحانی با شعار «دوباره ایران» و «به عقب بازنمی‌گردیم» و با كسب 22 میلیون و 796 هزار و 468 رای به نهاد ریاست جمهوری راه یافت.

ذکر این مسئله نیز ضروری است که معمولا میزان مشارکت مردم ایران در انتخابات ریاست جمهوری بیشتر از انتخابات مجلس بوده است و دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در خرداد 1388 که طی آن محمود احمدی نژاد در روندی جنجالی برای دومین بار به ریاست جمهوری انتخاب شد دارای بیشترین میزان مشارکت رای دهندگان در انتخابات ریاست جمهوری بوده است.

مشارکت واجدان شرایط در این انتخابات 85 درصد بود. انتخابات ریاست جمهوری دوم خرداد 1376 نیز با مشارکت حدودا 80 درصدی واجدان شرایط برگزار شد و محمد خاتمی برنده این دوره از انتخابات اعلام شد.

همچنین ششمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در سال 1372 که علی اکبر هاشمی رفسنجانی در آن برای دومین بار متوالی به ریاست جمهوری رسید، دارای کمترین میزان مشارکت واجدان شرایط در انتخابات ریاست جمهوری است و تنها 50 درصد واجدان شرایط در این انتخابات رای دادند.

اما اینکه چه چیزی باعث افزایش و یا کاهش حضور مردم در پای صندوق های رای می شود نیز خود جای بسی تامل دارد که کارشناسان نیز در این باره نظرات مختلفی را مطرح می کنند:

احمد سالک، یک فعال سیاسی اصولگرا در این باره می گوید: تقویت و ارتقای هویت اسلامی-ایرانی و رفع مشکلات اقتصادی از عوامل تأثیرگذار در حضور حداکثری مردم در انتخابات است. وی درباره راهکارهای مشارکت حداکثری مردم در انتخابات ریاست جمهوری عنوان می کند: عوامل حضور مردم در هر انتخاباتی بستگی به چند موضوع دارد. در وهله اول میزان علاقه‌مندی مردم به محور حاکمیت دینی یعنی ولایت فقیه به عنوان ولی امر مسلمین و ناجی تمام حرکت‌های اجتماعی از اهمیت بسزایی برخوردار است. همچنین نقش مؤثر رهبری در اعلام شاخصه‌ها و مؤلفه‌های انتخابات از دیگر عوامل مهم در این زمینه است.

وی می افزاید: این علاقه بر مبنای اندیشه، بصیرت و آگاهی توده مردم است که وضعیت جهان را مطالعه می‌کنند و برای دفاع از منافع ملی و سرزمین خود در انتخابات حضور می‌یابند. مردم یا به دلیل عِرق ملی یا به دلایل دینی، مذهبی و اعتقادی در انتخابات شرکت می‌کنند که این عوامل باید تقویت شود.

این فعال سیاسی اصولگرا می گوید: در وهله بعدی باید موانع و مشکلات اقتصادی مردم مرتفع شود و دولت باید برای انتخابات خرداد بستر این مهم را فراهم کند. بدون شک رفع بیکاری و اشتغال نسل جوان و تحصیل‌کرده کشور از عوامل مهم حضور حداکثری مردم در انتخابات است. رفع بیکاری و ایجاد اشتغال امید و انگیزه زیادی را در جامعه ایجاد می‌کند.

سالک، تقویت و ارتقای هویت اسلامی ایرانی را از عوامل تأثیرگذار حضور حداکثری مردم در انتخابات برشمرده و تصریح می کند: موضوع هویت و تقویت آن بسیار اهمیت دارد چرا که دشمنان روی این عنصر کلیدی انگشت گذاشته‌اند و تلاش می‌کنند آن را تضعیف کنند تا نسل جوان و جامعه بی‌هویت شود. زمانی که کسی بی‌هویت شود، مانند پوسته روی آب است و به هر طرفی که بخواهند او را می‌کشانند. پس باید در جهت تقویت هویت انقلابی، اسلامی و ملی کار ویژه تبلیغاتی و ترویجی شود. وقتی مردم می‌بینند از هویت آنان دفاع می‌شود در انتخابات شرکت می‌کنند.

وی افزود: رشد بصیرت جامعه در جهت دشمن‌شناسی و جریان درون تشکیلاتی نظام از اهمیت زیادی برخوردار است. ۴۲ سال است با دشمنان قسم خورده‌ای روبرو هستیم که طرح‌های براندازی نظام را در فتنه‌های مختلف ترسیم کردند، اما مردم در برابر تمام این توطئه‌ها استقامت کردند و این دلیلی بر رشد بصیرت جامعه است. بنابراین رشد بصیرت جامعه نیز باید مورد تقویت قرار بگیرد. این نماینده سابق مجلس گفت: یکی از مواردی که بدون شک به حضور بهتر مردم در پای صندوق‌های رأی کمک می‌کند، تبیین و بیان دستاوردهای انقلاب اسلامی در ۴۰ سال گذشته است.

مشاركت حداكثری؛ پشتوانه‌ای برای تصمیمات کلان

عباسعلی کدخدایی نیز در این زمینه می گوید: یکی از مؤلفه‌های اصلی برگزاری انتخابات، فراهم نمودن زمینه‌های حضور پرشور و حداکثری مردم در انتخابات است. قائم مقام دبیر و سخنگوی شورای نگهبان عنوان می کند که مشارکت حداکثری مردم در انتخابات باعث افزایش اقتدار و امنیت داخلی و بین‌المللی کشور و پشتوانه‌ای برای تصمیمات کلان و سیاستگذاری‌های اجرایی می‌شود.

به نظر وی، پیش‌زمینه تحقق مشارکت حداکثری در انتخابات، افزایش امید مردم به آینده کشور و کارآمدی نهاد‌های دولتی و دستگاه‌های اجرایی است. اگر مردم از عملکرد دستگاه‌های اجرایی ناراضی باشند و وعده‌های گذشته مسئولان و منتخبان خود را محقق شده نبینند، از امید آنان به نقش صندوق‌های رأی در تغییر وضع موجود کاسته می‌شود و مشارکت لطمه می‌بیند. کارآمدی دستگاه‌های اجرایی، اهتمام مسئولان به حل مشکلات اقتصادی و معیشتی، جدیت در مبارزه با فساد و بی‌عدالتی و رسیدگی به وضع محرومان و مستضعفان از دیگر عوامل اصلی افزایش مشارکت در انتخابات است.

در این میان نهاد‌های دخیل در برگزاری انتخابات همچون وزارت کشور، شورای نگهبان، صداوسیما، قوه‌قضاییه و نهاد‌های انتظامی نیز موظفند تا با عمل به قانون، اعتماد و اطمینان عمومی به سلامت انتخابات را افزایش داده و از طریق مقابله بهنگام با تخلفات انتخاباتی، از تأثیرگذاری دو عنصر قدرت و پول در جهت‌دهی به آرای مردم جلوگیری نمایند.

در پایان نیز باید عنوان کرد که مسأله حضور و مشارکت حداکثری در سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری نیز مانند دوره‌های گذشته، از اهمیت برخوردار است، از این منظر ضرورت بیشتری دارد تا همه اقشار با درک چنین موقعیتی پای صندوق‌های رأی بیایند زیرا تصمیم آنها رأی به نظام خواهد بود.

صفیه رجائی هرندی

safiyehrajaee@gmail.com