۱۶ مهر در تقویم کشورمان به عنوان روز جهانی کودک شناخته می‌شود. در عصری که زندگی می‌کنیم، روز جهانی کودک، سخن گفتن از «تربیت» بدون در نظر گرفتن «رسانه» دیگر ممکن نیست. جهان امروز، دوران بی‌مرز ارتباطات است و کودک، نخستین شهروند این جهان متصل به شبکه‌هاست؛ دنیایی که در آن، صفحه نمایش‌ها زودتر از کتاب‌ها گشوده می‌شوند و تصویر و صدا پیش از سخن پدر و مادر در ذهن کودک می‌نشیند. اهمیت این موضوع نه فقط در سطح خانوادگی، بلکه در مقیاس تمدنی است؛ زیرا آینده جوامع از کیفیت تربیت نسلی رقم می‌خورد که اکنون زیر تأثیر مستقیم رسانه‌ها رشد می‌کند. در چنین شرایطی، روز جهانی کودک یادآور مسئولیتی مضاعف برای خانواده‌ها، مربیان و سیاستگذاران فرهنگی است تا مرز میان «رسانه» و «تربیت» را بازتعریف کنند و از این ابزار پرقدرت، به جای تهدید، فرصتی برای پرورش انسان متعادل، مؤمن و خلاق بسازند.
در دنیای امروز، کودک پیش از آن‌که واژه «مادر» را بر زبان آورد، گاهی نام برندهای تجاری و نمادهای رسانه‌ای را می‌شناسد. این واقعیت نشان می‌دهد که تربیت فرزندان دیگر تنها یک دغدغه فردی یا خانوادگی نیست، بلکه ضرورتی تمدنی و فرهنگی است. رسانه، امروز نه «مدرسه دوم»، بلکه به تعبیری «مدرسه اول» کودکان ماست؛ معلمی پنهان که بی‌وقفه بر شکل‌گیری شخصیت، رفتار و حتی رؤیاهای کودک اثر می‌گذارد. از همین‌رو، والدین و مربیان نمی‌توانند نسبت به این معلم خاموش بی‌تفاوت باقی بمانند.
قرآن کریم در آیه ششم سوره تحریم می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ نَارًا»؛ یعنی ای اهل ایمان، خود و خانواده خویش را از آتش حفظ کنید. این «آتش» در روزگار ما می‌تواند همان محتوای مسموم رسانه‌ای باشد که آرام‌آرام ذهن و جان کودک را منحرف می‌سازد.
امام علی (ع) نیز فرموده‌اند: «اَلْقَلْبُ الصَّغِیرُ کَالأَرْضِ الْخَالِیَةِ، مَا أُلْقِیَ فِیهَا قَبِلَتْهُ»؛ دل کودک همچون زمینی خالی است که هر بذری در آن افشانده شود، خواهد رویید. ۱ اگر والدین بذر ایمان و ارزش‌های الهی را در این زمین نکارند، رسانه‌ها بی‌تردید بذر تردید، مصرف‌گرایی و نسبی‌گرایی خواهند کاشت.
پژوهش‌های علمی نیز این نگرانی را تأیید می‌کنند. در مطالعه‌ای که در Frontiers in Psychology (۲۰۲۵) منتشر شد، نشان داده شد که سبک‌های تربیتی والدین از طریق عواملی مانند «دان‌چی» (ترکیبی از شجاعت و تاب‌آوری) بر شکل‌گیری هویت و خودپنداره جوانان اثر مستقیم دارد. ۲ این مؤلفه‌ها می‌توانند در تعامل با محتوای رسانه‌ای، یا تقویت شوند یا تضعیف. پژوهش دیگری نیز نشان داد بهره‌گیری هوشمندانه از رسانه‌های گرافیکی با رویکرد اسلامی، موجب تقویت ارتباط والدین و کودک و تسهیل درونی‌سازی ارزش‌های دینی گردیده است. ۳ این یافته‌ها یادآور می‌شوند که رسانه صرفاً تهدید نیست؛ بلکه می‌تواند فرصتی بزرگ برای تربیت نیز باشد، مشروط بر آن‌که به‌درستی مدیریت شود.
رسانه امروز دیگر صرفاً ابزار سرگرمی یا موعظه نیست؛ بلکه نقش «روایت‌ساز اجتماعی» را برعهده گرفته است. اندیشمندان بارها گفته‌اند که «رسانه پیامبر دنیای مدرن است». اگر روایت غالب رسانه‌ها بر پایه فردگرایی افراطی و نگاه نئولیبرالی به انسان شکل بگیرد، کودک مسلمان با چه الگویی رشد خواهد کرد؟ فرزندان ما، پیش از آن‌که مجال کافی برای تربیت در خانواده بیابند، زیر سیطره روایت‌های رسانه‌ای قرار می‌گیرند.اینجاست که والدین باید نقش تازه‌ای برای خود تعریف کنند: «پدر رسانه‌ای» و «مادر رسانه‌ای» بودن. این مفهوم یعنی والدین نباید تنها ناظر و محدودکننده مصرف رسانه‌ای فرزندان باشند، بلکه باید به‌طور فعال در انتخاب، نقد و حتی تولید محتوای سالم نقش‌آفرین شوند. به‌بیان دیگر، مسئولیت امروز خانواده‌ها تنها در حد مراقبت نیست، بلکه نیازمند ابتکار، سواد رسانه‌ای و حتی سرمایه‌گذاری فرهنگی است.
از سوی دیگر، غفلت از این واقعیت می‌تواند پیامدهای عمیقی بر جامعه داشته باشد. کودکانی که تحت بمباران محتوای نامناسب رشد می‌کنند، در آینده شهروندانی خواهند بود که ارزش‌هایشان با مبانی دینی و فرهنگی جامعه سازگاری کم‌تری دارد. در مقابل، اگر خانواده‌ها، نهادهای آموزشی و فرهنگی بتوانند رسانه را به ابزاری برای تقویت ایمان، عقلانیت و عدالت تبدیل کنند، جامعه‌ای آینده‌دارتر خواهیم داشت.
در نهایت، ترکیب آموزه‌های دینی و یافته‌های علمی به ما می‌گوید: رسانه هرگز خنثی نیست. این ابزار قدرتمند، بستری است که هم می‌تواند تربیت‌ساز باشد و هم تخریب‌گر. تربیت کودک بدون توجه به دنیای رسانه‌ای امروز، ناقص و آسیب‌پذیر خواهد بود. بنابراین والدین باید با تکیه بر قرآن، سنت اهل‌بیت و استفاده هوشمندانه از فناوری‌های نوین، مسیر رسانه‌ای فرزندان را هدایت کنند.تنها در این صورت است که می‌توانیم مطمئن باشیم بذر ایمان، عقلانیت و عدالت در دل کودکان‌مان بارور می‌شود و آینده‌ای روشن برای جامعه رقم می‌خورد.
پاورقی‌ها:
۱. نهج‌البلاغه، حکمت ۱۰۷.
۲. هان، شو؛ لی، لی؛ وانگ، وِی‌دونگ و همکاران (۲۰۲۵). تأثیر سبک‌های فرزندپروری در کودکی بر شکل‌گیری خودپنداره جوانان. نشریه روان‌شناسی مرزی (Frontiers in Psychology).
۳. فتح، عبدالفتاح؛ فبریانتای، سیندی؛ پرهارتانتی، میلیا و همکاران (۲۰۲۵). تربیت اسلامی بصری: توانمندسازی والدین از طریق رسانه‌های گرافیکی تعاملی. مجلّه پژوهش و آموزش اسلامی.
