کمبود آب یکی از چهار چالش اصلی در جهان

کمبود آب یکی از چهارچالش اصلی در جهان است که نه تنها ایران ، بلکه کشورهای بسیاری درگیر آنند. حتی بعضا کشورهایی هستند که میزان سرانه ی تجدید پذیر آن ها پایین تر از ایران نیز هست. اما آن ها بر خلاف آنچه در ایران می گذرد و مسئولین و دستگاه های دولتی دست روی دست گذاشته اند و با تیترهایی چون تهران تنها 100 روز آب دارد به بحران نمایی می پردازند، به دنبال راه های توسعه ، اصلاح زیر ساخت ها و تدوین قانون های بازدارنده و تشویقی هستند که اوضاع  را به نفع خود تغییر دهند.

پدیده ی خشکسالی در ایران که این روزها بیش از گذشته بر سر زبان ها افتاده است، به دلیل موقعیت جغرافیایی کشور و قرار گرفتن در کمربند خشک کره زمین، مربوط به دیروز و امروز نیست و روز ‎به‎ روز هم درحال افزایش است. اما با بررسی آمار میزان ذخیره ی آبی و سرانه ی مصرف آب توسط ایرانیان به آمار حیرت انگیزی دست می یابیم. چرا که نه تنها کشورهای زیادی با شرایط به مراتب بحرانی تر از ما از نظر ذخایر آبی وجود دارند، بلکه آمار مرتبط با سرانه ی مصرف آب نیز در ایران بازای هر ایرانی متحیر کننده است. هدر رفت آب در بخش های صنعتی و کشاورزی و سیستم معیوب و قدیمی انتقال آب در ایران نیز که خود مثنوی هفتاد من است.

اما آنچه در این بین حائز اهمیت است ، این است که از هر شاخه ای که کمبود آب در ایران را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم ، نوک پیکان به سمت نا کارامدی مسئولین بر خواهد گشت. چه از لحاظ فرهنگی که میزان مصرف آب در یک خانواده ی چهار نفری در اکثر خانه های ما کوچک ترین محدودیتی را بر نمی تابد و چه از نظر اقتصادی و قانونی هیچ سیاست تشویقی و یا بازدارنده ای در راستای مصرف صحیح آب وجود ندارد. البته در این میان شیرهای آب مصرفی و زیر ساخت های صنعتی مصرف آب در کشور بسیار ضعیف است و نیاز به یک بازنگری همراه با صرف بودجه های کلان دارد.

در تمام دنیا برای بحران آب برنامه ریزی های کوتاه مدت و مقطعی و بلند مدت وجود دارد. در برنامه جامع مدیریت آب که توسط دپارتمان آب ایالت کالیفرنیا در سال ۲۰۱۳ برای مدیریت جامع و بلندمدت منابع آب ارائه شده است ، استفاده از استراتژی ها و راهکارهای مختلف در این ایالت قابل توجه است. استراتژی هایی شامل کاهش تقاضای آب، بهبود عملیات انتقال و بهره‌وری، افزایش عرضه آب، بهبود کیفیت آب، نظارت بر منابع و بهبود مدیریت سیلاب است. راهکارهای ارائه شده در تمامی حوزه ها از جمله کشاورزی نیز در نظر گرفته شده است. کاهش مصرف آب در کشاورزی، نظارت بر زمین‌های کشاورزی، مدیریت و برنامه ‌ریزی استفاده از زمین و نیز تشویق‌ های اقتصادی در کنار راهکارهای متعدد اقتصادی دیگر از جمله قیمت ‌گذاری آب و بازار آب در راس امور قرار گرفته است.

استرالیا نیز از جمله کشورهایی است که با روش‌های آینده‌ نگر در کنار روش‌های زودبازده به دنبال مبارزه با خشکسالی و بحران کمبود آب است. بکارگیری سیاست های تشویقی شهروندان به همراه انجام پاره‌ای از راهکارهای اجرایی برای مقابله با خشکسالی در این کشور، یک سیاست فعال صرفه‌جویی در آب، به‌ خصوص در جمع‌آوری حداکثری آب باران برای آبیاری باغ‌ ها و فضاهای سبز شهری را برای شهروندان لازم‌ الاجرا شده است. انجام اموری چون عایق‌ بندی خانه‌ها، کنترل لوله ‌کشی منازل و استفاده از انرژی های سبز و تجدید پذیری چون انرژی خورشیدی بسیار حائز اهمیت است. همچنین توصیه‌هایی برای استفاده از تجهیزات کاهش مصرف آب در منازل به شهروندان داده شده است.

همه چیز از آموزش آغاز می شود. متاسفانه خلاء آموزش بهینه ی مصرف آب به علت کمبود آب در همان سنین پایه در کودکان و نوجوانان در ایران بسیار بارز است. در مدارس استرالیا توسعه پایدار جدی گرفته می‌شود و از همان سنین کودکی به دانش آموزان آموزش داده می شود. مواردی چون ممنوعیت استفاده از کیسه‌های نایلونی یا آلومینیوم برای آوردن غذا، کمپوست مواد غذایی در حیاط مدرسه، مخزن برای جمع‌آوری آب باران و پنل‌های انرژی خورشیدی در پشت بام مدارس راهکارهایی هر چند کوچک اما موثر در مصرف بهینه ی آب و انرژی است.

در این راستا ، ژاپنی ها به کشت بدون خاک روی آورده اند. در کشت طبقاتی به روش هیدروپونیک (بدون خاک) در ژاپن تا 99 درصد در مصرف آب صرفه‌ جویی کرده ‌اند و با یک درصد آب مصرفی در کشت رایج توانسته ‌اند کشت هیدروپونیک کاهو را انجام دهند. روشی که می تواند به عنوان یک راه حل در مناطق کویری ایران مورد استفاده قرار گیرد. البته کشورهایی چون هلند و اسپانیا نیز از این روش کشاورزی بهره های فراوانی برده اند.

وقت آن رسیده است که مسئولین کشور نیز به جای بحران نمایی، برگزاری همایش های و جلسات بدون خروجی بصورت عملی وارد میدان شوند و با اصلاح زیر ساخت های آبی کشور، اختصاص بودجه به تجهیزات آبی و البته وضع قوانین بازدارنده و تشویقی ، تغییر عمده ای در مصرف آب کشور اعمال نمایند، تا در آینده ای نه چندان دور ، حسرت این روزها و عدم برنامه ریزی مناسب و کاربردی زمان از دست داده را نخوریم.

مصطفی یحیایی – ارشد علوم ارتباطات