ماهیت حقیقی شب قدر چیست؟

«قدر» به معنای تقدیر و اندازه‌گیری است و در شب قدر انسان باید علاوه بر اعمال عبادی، ساعتی به تفکر بیندیشد بلکه هندسه وجودی خود را بشناسد و خود را ارزان نفروشد.

تفاهم آنلاین- مرتضى نجفى قدسى، خادم‌القرآن و مؤسس دارالقرآن علامه طباطبايي طی یادداشتی در خصوص شب قدر آورده است:

بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ

«إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ * وَ مَا أَدْرَاکَ مَا لَیْلَةُ الْقَدْرِ * لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ» (سوره قدر، آیات ۱ تا ۳) بدرستی که ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم و تو چه می‌دانی شب قدر چیست؟ شب قدر بهتر از هزار ماه است!

شب قدر چیست؟

شب قدر، از مباحث بسیار مهم در زندگی انسان است و هدف آن است که در چنین شبی انسان، هندسه وجودی خود را بشناسد. قدر به معنای تقدیر و اندازه گیری است و در چنین شبی انسان باید علاوه بر اعمال عبادی، ساعتی به تفکر بنشیند، بلکه قدر خود را بیابد و قیمت خود را بشناسد.

امیرالمؤمنین (ع) در خصوص قدر و قیمت انسان فرموده‌اند: «انّه لیس لانفسکم ثمن الا الجنّه، فَلا تبیعوها الا بها» یعنی به درستی که برای جان‌های شما قدر و قیمتی نیست مگر به اندازه بهشت، پس حواستان باشد که آن را به کمتر از این قیمت نفروشید!

بهای جان انسان خیلی گران بهاست و اگر انسان قدر و قیمت خود را بشناسد خدای متعال که خود خالق انسان است در عین حال بهترین خریدار است، چنانکه در سوره توبه آیه ۱۱۱ آمده است: «إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَی مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُم بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ» یعنی بی‌تردید خدا از مؤمنان جان‌ها و مال‌هایشان را می‌خرد و به آن‌ها بهشت را عطا می‌کند و در حقیقت فرمایش امیرالمؤمنین علی (ع) اشاره به همین آیه شریفه دارد که اگر انسان با ایمان باشد، خود را ارزان نمی‌فروشد و می‌داند که هیچکس جز خدا ارزش او را نمی‌داند و این خداست که حاضر است انسان را به بالاترین قیمت بخرد، پس چرا تا وقتی خریداری مثل خدا وجود دارد انسان به دیگران رجوع کند، بهترین خریدار انسان خداست و اگر انسان با او آشتی کند و با او پیمان ببندد که اوامرش را اطاعت خواهد کرد، خدا هم نمی‌گذارد بهای جانش هدر رود و یا ارزان فروخته شود بلکه به بالاترین قیمت یعنی در ازای بهشت می‌خرد و لذا تفکر در شب قدر برای درک همین معانی است که از فرصت پدید آمده برای بازسازی خودش استفاده کند و مقدرات لااقل یک سالش را در پرتو عنایت الهی به نحو احسن تأمین کند.

نزول قرآن در شب قدر

در شب قدر خداوند متعال لطف و عنایتش را در حق بشر به حد اعلی رساند و قرآن کریم را برای تأمین سعادت انسان به عنوان نسخه حیاتبخش عملی او نازل کرد. امام خمینی (ره) در بیان اهمیت این موضوع می‌فرمایند: «در ماه مبارک رمضان قضیه‌ای اتفاق افتاد که ابعاد و ماهیت آن تا ابد برای امثال ما در ابهام مانده است و آن نزول قرآن است، نزول قرآن بر قلب رسول الله (ص) در لیلة القدر».

حضرت امام خمینی از فرصت ماه رمضان حداکثر استفاده را می‌کردند بطوری که پیوسته مشغول دعا و ذکر و تلاوت قرآن و اعمال مخصوص این ماه بودند تا خود را برای درک لیلة القدر آماده کنند.

ماه رمضان، ماه ضیافت الهی است و خدای متعال در این ماه از پیامبر اکرم (ص) ضیافت کرد به نزول قرآن چرا که فرموده است: «شَهْرُ رَمَضانْ الَّذی اُنزِلَ فیهِ القُرآن» یعنی معرفی ماه رمضان را قبل از آنکه به ماه روزه و صیام مطرح کند به نزول قرآن عنوان می‌کند و در سوره قدر نیز می‌فرماید: «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ» که از جمع بندی این آیات نتیجه می‌گیریم که قرآن کریم در شب قدر نازل شده و شب قدر نیز در ماه رمضان است، ولی اینکه چه شبی از ماه رمضان شب قدر است در قرآن به آن اشاره‌ای نشده و تنها در بیان اخبار و روایات آمده است که شب‌های نوزدهم، بیست و یک و بیست سوم شب‌های قدر هستند و بیشتر هم شب بیست و سوم مطرح است. البته روایات اهل سنت بیشتر شب بیست و هفتم ماه رمضان را مطرح می‌کنند و احیا آن شب نیز مستحب است.

در شب قدر، انسان باید هندسه وجودی خودش را بشناسد و قدر و قیمت خود را بفهمد چون شب نزول قرآن است، پس ما باید قدر قرآن را هم بفهمیم و بشناسیم و آنگاه که ارزش آن را فهمیدیم آن را بالای سرمان بگذاریم و خدا را به حق اولیائش و اسماً مقدسی که در این کتاب از آن‌ها یاد شده قسم می‌دهیم که با خدا پیمان می‌بیندیم و تقاضا می‌کنیم که ما را جزو آزاد شدگان از دوزخ قرار دهد.

تعهد به قرآن و عترت در شب قدر

قرآن کریم وظیفه تبیین آیات قرآن را بر عهده پیامبر اکرم (ص) گذاشته است آنجا که می‌فرماید: «وَأَنزَلْنَا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَیْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ» (سوره نحل، آیه ۴۴)

پیامبر اکرم (ص) نیز در طول ۲۳ سال رسالت خود، آیات قرآن را برای مردم تلاوت و تبیین کردند و ادامه آن را به اهل بیت عصمت و طهارت سپردند تا مبادا امت دچار گمراهی شوند و لذا در حدیث مشهور «ثقلین» فرمودند: «إنّی تارِکُ فیکمُ الثَّقَلین کتابَ الله و عِترَتی أهل بیتی ما إن تَمسَّکتم بِهما لَنْ تَضلّوا أبدا ولن یَفتَرِقا حتَّی یَرِدا على الحَوض»

یعنی من در میان شما دو چیز گران‌بها را باقی می‌گذارم کتاب خدا و عترتم و اهل بیتم تا مادامی که به این دو تمسک داشته باشید گمراه نمی‌شوید و قرآن و عترت هم هیچگاه از هم جدا نمی‌شوند تا وقتی در حوض کوثر بر من وارد شوند.

حدیث ثقلین به اسناد مختلف مورد اتفاق شیعه و سنی است و متواتر نقل شده است و به خوبی جایگاه قرآن و اهل بیت علیهم السلام را بیان کرده است.

پس بنابراین مهمترین کارها در شب قدر باید شناخت خود که منجر به شناخت خدا می‌شود، باشد و لذا فرمود «مَنْ عَرَفَ نَفْسَه فَقَدْ عَرَفَ رَبّه»و حالا که این انسان خود را شناخت و می‌خواهد بنده خدا باشد، خدا نسخه عملی او را تحت عنوان کتابی به نام «قرآن» عنایت کرده است و پیامبر و اهل بیت او را هم که راسخون در علم هستند، مبین قرآن و مفسر قرآن و تأویل کنندگان قرآن قرار داده است و شب قدر وقتی قدرش درست ادا می‌شود که ما متعهد شویم قرآن و عترت را پشت سر قرار ندهیم، بلکه بالای سرمان قرار دهیم و با خدا آشتی کنیم و میهمان خوبی برای پروردگار باشیم و در شب قدر و نزول قرآن که ملائکة الله بر زمین می‌آیند و به مؤمنان سلام می‌کنند ما هم در شمار آنان باشیم، «تَنَزَّلُ الْمَلَائِکَةُ وَالرُّوحُ فِیهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن کُلِّ أَمْرٍ * سَلَامٌ هِیَ حَتَّی مَطْلَعِ الْفَجْرِ»