ماساژ و تاریخچه آن در جهان و ایران 

از 30 یا 40 سال پیش رویکرد کشورها بر مبنای درمان بود، اما بعد از مدتی مشخص شد که درمان بسیار هزینه‌بر است و این چالش بزرگی بود. بنابراین سیاست عوض شد و از تقریبا 20 سال پیش بر روی پیشگیری تمرکز شد. بنابراین آموزش طب‌های مکمل نیز در دستور کار قرار گرفت.  هر کشور برای پیگیری آموزش در این موارد نهاد خاص خود را تاسیس کرده است که هر نهاد وظایف خاص خود را دارد. ماساژ طب مکمل است و ورزشکاران، بیماران و افراد معمولی به آن احتیاج دارند. در هنگام آسیب‌های جدی و برای بازیابی سلامتی بدن در مرحله اول فیزیوتراپ اقدامات لازم را شروع می‌کند، اما در نهایت و در زمانی که حتی دستگاه‌های فیزیوتراپی پاسخگو نیستند، اقدامات به ماساژ ختم می شود. ما ادعا نمی‌کنیم که ماساژ می‌تواند تمام مشکلات را حل کند، اما تا 90 درصد مواقع ماساژ برای رفع آسیب موثر است.

در ایران نیز قوانین منحصر به فردی برای آموزش ماساژ وجود دارد. ماساژ به رده‌های درمانی، ورزشی و ریلکسی تقسیم می‌شود. امور درمان به وزارت بهداشت مربوط است و سازوکارهای خاص خود را دارد، چراکه ماساژ درمانی زیر نظر پزشک انجام می‌شود. امور مربوط به ماساژ ورزشی به وزارت ورزش سپرده و وزارت ورزش نیز این وظیفه را به فدراسیون پزشکی وزرشی محول کرده است. این به آن معنی است که هیچ فرد و نهادی به غیر از این فدراسیون حق دخالت در امور ماساژ ورزشی را ندارد.

اما پس از مدتی خلائی در امر آموزش ماساژ در ایران احساس شد و با توجه به ارزیابی و بازارسنجی، مشخص شد که لازم است ماساژ یک مهارت محسوب شده و تحت یک پروپوزال درسی آموزش داده شود. تکاپو برای این امر از سال 85 شروع شد و در سال 92 کارگروهی در سازمان فنی‌و‌حرفه‌ای به این منظور تشکیل شد و به دنبال افراد زبده برای طراحی طرح درسی گشت. در نهایت طرح درسی در سال 1393 آماده و آموزش ماساز در آموزشگاه‌های مختلف زیر نظر سازمان فنی و حرفه‌ای آغاز شد. سازمان فنی‌وحرفه‌ای زیر نظر وزارت کار است و وزارت کار نیز عضو ILO یا سازمان بین‌المللی کار است. بنابراین تمام مدارک صادر شده توسط سازمان فنی‌وحرفه‌ای کد ILO دارد.

مزایای استفاده از  ماساژ در درمان بیماری ها

در ماساژ درمانی، ممکن است در برخی مواقع یا موارد پزشک و فیزیوتراپ تمایلی به انجام ماساژ نداشته باشند. در این شرایط دستیار درمانگر یا ماسور ماساژ را بر عهده می‌گیرد. باید توجه داشت که ماساژور به وسیله‌ای گفته می شود که روح انسانی ندارد. ماسور کلمه اصلی که برای افرادی است که ماساژ می دهد.

• انواع ماساژ و گواهی پایان دوره ای که در آموزشگاه شما به کار آموزان اعطا می شود

در دنیا 110 تا 130 نوع ماساژ داریم که 15 عنوان بیش از بقیه شناخته شده است و به عنوان مثال می‌توان از ماساژ ایرانی، ماساژ چینی، ماساژ روسی، ماساژ تایلندی، ماساژ شمع، سنگ داغ و شیاتسو نام برد. هرکدام از این انواع ماساژ جایگاه خود را دارند و بر اساس ارزیابی بالینی بدن تجویز می‌شوند. در ایران نیز برای آموزش ماساژ، 11 استاندارد ماساژ تدوین شد. پس از تدوین طرح درسی و استانداردهای ماساژ در سازمان فنی و حرفه‌ای، هر فردی که تمایل دارد، می‌تواند بر اساس ضوابط اقدام به تاسیس آموزشگاه ماساژ کند. برای تاسیس آموزشگاه به مدیر، موسس و مربی نیاز است. دوره پایه‌ای که در آموزشگاه‌ها تدریس می‌شود، “کاربر ماساژ» نام دارد و در طرح درسی آن بحث‌هایی مانند آناتومی، آسیب شناسی، روغن‌شناسی، تیپ شناسی، آشنایی با بیماری‌ها، نورولوژی و سایکولوژی وجود دارد. این طرح درسی 200 ساعت است که شامل 90 ساعت تئوری، 80 ساعت عملی و کارورزی می‌شود. پس از آموزش، سازمان فنی حرفه‌ای به عنوان نهاد بالادستی دو امتحان تئوری و عملی از داوطلب اخذ کرده و مدرک کاربر ماساژ را به فرد اعطا می‌کند. در نهایت فرد می‌تواند آموزش را از بین این 11 استاندارد، در هر استانداردی که بخواهد دریافت کند .

بسیار مهم است که فرد پس از طی آموزش‌ها و اخذ مدرک، در مراکز مختلف ورزشی، درمانی و ریلکسی کارورزی انجام دهد که بتواند تیپ شناسی انجام دهد و تیپ‌های مختلف ماساژ و بدن آشنا شود. در نهایت این نکته نیز حائز اهمیت است که کسی جز پزشک نمی‌تواند ماساژ درمانی را تجویز کند و هر نوع فعالیت در این زمینه باید با هماهنگی پزشک باشد.

اکنون فعالیت زیادی برای آموزش ماساژ در کشور وجود دارد، اما متاسفانه بسیاری از آموزشگاه‌ها تدریس را به روش درست انجام نمی‌دهند. متاسفانه در کشور نوع آموزش‌ها متنوع و گاها سلیقه‌ای شده است. این درحالی است که آموزش صحیح ماساژ بسیار حیاتی است. چراکه ماساژ غلط نه تنها فایده‌ای ندارد، که می‌تواند آسیب‌زا نیز باشد.

عوارض دريافت ماساژ غير حرفه اي يا غير تخصصي

بخش اعظمی از ماساژ ارزیابی بالینی است. بدون شناخت از سبک و نوع ماساژ و بدن، نباید ماساژ روی فردی انجام شود، چراکه در این صورت فرد بعد از مدتی فرد از ماساژ فراری می شود. ماسور باید مواردی را مورد فرد ماساژ گیرنده رعایت کند، از جمله فشار کنترل شده. اجرای صحیح تکنیک نوع مکان اطاق ماساژ، خوشآمدگویی و بدرقه و از موارد ضروری در ماساژ است، اما متاسفانه ماسورهایی که اکنون آموزش می دهند این مسائل را نمی دانند. نمی دانند چه روغنی برای کدام بدن مناسب است، ماساژ باید چه ساختاری داشته باشد و چند بار در هفته اجرا شود. این مساله باعث زده شدن فرد از ماساژ و حتی جدی تر شدن آسیب می‌شود.

آقای نقره ای و انچه در سیلور آکادمی انجام می شود :

من سال 85 به حوزه آموزش ماساژ ورود کردم. البته پیش از آن به واسطه حضور در خانواده سنتی، تجربه شکسته بندی و … را داشتم. تحصیلات من حوزه عکاسی بود، اما سپس به حوزه تربیت بدنی وارد شدم و در حال حاضر دانشجوی تربیت بدنی هستم. مدتی است در حوزه ماساژ پژوهش داشته‌ام، آموزشگاه ماساژ دارم و همینطور چند سالی است که با فدراسیون پزشکی ورزشی هم در حوزه کلاس‌های آموزشی و هم امور اجرایی همکاری دارم.

مسابقات زیادی در این حوزه برگزار شده و مقالات و کتاب‌های زیادی نیز نوشته شده است. از سال 85 به بعد که به این حوزه ورود کردم به کشورهایی مانند آلمان و ایتالیا سفر کرده و حتی دوره کاریوپرکتیک که به عنوان یک شاخه از ماساژ شناخته می‌شود نیز شرکت کرده‌ام. همچنین دوره‌های مکمل پزشکی و ورزشی را در کنار اساتید مختلف گذرانده‌ام. در حال حاضر یک آموزشگاه به نام پورسینا را تاسیس کرده و مدیریت می‌کنم. اما بر خلاف باقی آموزشگاه‌های ماساژ، به شخصه خود تدریس نمی‌کنم و از اساتید مختلفی که در این حوزه فعالند و در کشورهای مختلف تجربه کسب کرده‌اند، مقاله دارند،  و صاحب نظرند برای تدریس دعوت کرده‌ام. اساتید پزشکی ورزشی، فیزیولوژی ورزشی، فیزیولوژی بالینی و فیزیوتراپی در این آموزشگاه تدریس می‌کنند.

در حال حاضر در کشور 11 استاندارد ماساژ وود دارد، اما هر کسی باید برای شروع ماساژ از نقطه صفر شروع کند که این استاندارد در سازمان فنی و حرفه‌ای با نام کاربر ماساژ شناخته می‌شود. این استاندارد از صفر تا 100 برای فردی که هیچ ماساژی بلد نیست در نظر گرفته شده است. فردی که در این دوره شرکت کند یک ماسور با مهارت خواهد شد. اما باید در جامعه تجربه کسب کند و بر اساس این تجربیات و دانسته‌ها، کار خود را گسترش دهد. اکنون برخی آسیب‌ها برای بسیاری از پزشکان ناشناخته است، اما پزشکان به تجربه دریافته‌اند که می‌توان با ماساژ برای درمان این آسیب‌ها اقدام کرد. بنابراین فردی که آموزش می‌بیند حتما باید تجربه علمی و عملی داشته باشد.

معمولا پزشک‌های متخصص ورزشی و پزشکانی که دوره 100 ساعته ماساژ پزشکی ورزشی را گذرانده باشند، بر اهمیت ماساژ در فرایند درمان واقفند. برخی از پزشکان متوجه شده‌اند که درمان با ماساز گره می‌خورد. این دسته از پزشکان با ماسورها همگامند و با تجویز ماساژ بر اساس ارزیابی گرفتگی عروق یا روانشناسی یا موارد دیگر برای درمان اقدام می‌کنند.

در کشور دو حیطه قانونی وجود دارد و هر مدرکی خارج از این دو نهاد قابل قبول نیست. مدرک اول مربوط به فدراسیون پزشکی ورزشی است که به دو بخش افراد مرتبط و افراد غیر مرتبط تقسیم می‌شود. افراد مرتبط شامل پزشکان، فیزیوتراپ‌ها و پرستاران هستند و هر فردی که در این حوزه‌ها نباشد در رده افراد غیر مرتبط طبقه‌بندی می‌شود. بر اساس ساختار آموزشی، اول لازم است که پیش‌نیاز این دوره که سه روز است، گذرانده شود. سپس آزمونی وجود دارد و بعد از آزمون دوره اصلی که 6 روز عملی و تئوری است. آغاز می‌شود. در انتهای دوره نیز مدرک اعطا شده و فرد می‌تواند در در تیم‌ها، کلینیک‌ها و … مشغول به کار شود.

گزینه دوم سازمان فنی و حرفه‌ای است که از طریق موسسات مجاز برگذار شده و بعد از طی دوره تئوری و عملی، مدرک به صورت الکرونیکی و دیجیتال صادر می‌شود. کسانی که این مدرک را اخذ می‌کنند، در یک فرایند ساده می‌توانند مجوز کار اخذ کنند. لازم است ضوابط صنفی از جمله متراژ مکان، گواهی بهداشت و… رعایت شود تا 15 روز الی یک ماه بعد از درخواست، پروانه کسب به متقاضی تعلق گیرد. اکنون نرخ ماساژ معمولی به ازای هر ساعت 400 هزار تومان است. بنابراین اگر ماسور در روز دو ساعت کار کند، می‌تواند روزانه 800 هزار تومان درآمد داشته باشد. البته باید توجه داشت که آسیب ماساژ سنگین است و این شغل یکی از شغل هایی است که به واسطه فعالیت بدنی زیاد، آسیب زیادی نیز دارد.

بازارکار و شرایط ورود به آن

البته درآمدزایی در این رشته به تجربه، توانایی بازاریابی، امکانات و … نیز بستگی دارد. در هر صورت متقاضی می‌تواند ظرف یک هفته مدرک خود را کسب کنند و به کار مشغول شود. بازار کار این رشته زیاد است و می‌توان در مکان‌هایی نظیر اسپا، خانه ماساژ یا به صورت خاص زیر نظر پزشک مشغول به کار شد. حتی کارمندانی هم هستند که در کنار کار اصلی، به کار ماساژ نیز مشغولند. باید توجه داشت که مهارت، دانش و تجربه در این حوزه حرف اول را می‌زند.

ماساژ در سالمندان چه ضوابطی باید داشته باشد ؟

در بخش سالمندان ارزیابی بالینی خیلی گسترده است. مواردی مانند آتروفی عضله، بیماری زمینه‌ای مانند دیابت و … باید لحاظ شود. در ناهنجاری سالمندان بعد از ارزیابی گروهبندی‌های مختلفی انجام شده و ماساژ‌های متفاوتی ارائه می‌شود. ورزش و تغذیه نیز بخشی از درمان هستند، اما مکمل این دو که باعث تسریع در ریکاوری می‌شود، ماساژ است.

*محمدناصر نقره ای