بررسی ضرورت تحول در ترکیب صادرات ایران
به گزارش تفاهم آنلاین ،بررسی آمارهای صادراتی کشورهای در حال توسعه و اقتصادهای نوظهور که سالهای متمادی صادر کننده مواد خام یا فرآورده‌های کشاورزی بوده اند نشان می‌دهد، که به تدریج از صدور کالاهایی که ارزش افزوده آنها پایین یا تولید آنها تابع شرایط جوی بوده است، فاصله گرفته و به سمت تولید و صدور کالاهای هایتک روی آورده اند که از مزیت‌های زیر برخوردار بودند:
1- هزینه‌های تمام شده پایین
2- امکان تولید انبوه
3- مصرف انرژی پایین
4- عدم آلودگی زیست محیطی و آلودگی ناچیز
5- ارزآوری بالا
6- بازار فروش گسترده و آتیه درخشان
اگرچه کشاورزی حرفه ای است، که در جهان قدمت 8 هزار ساله دارد و بیش از 190 کشور دنیا به مقیاس گوناگون تولید کننده یا صادر کننده انواع خاصی از محصولات کشاورزی هستند، اما ارزش کل صادرات این فرآورده‌ها در دنیا در سال 2018 کمتر از 1200 میلیارد دلار بوده است. در حالی که ارزش صادرات کالاهای مبتنی بر فناوریهای پیشرفته که سهم تحقیق و توسعه در هزینه تولید آنها بیشتر از سایر عوامل است در سال 2018 بالغ بر 2926میلیارد دلار بوده است که این رقم حدود 243 میلیارد دلار نسبت به سال 2017 افزایش نشان داده است سابقه تولید و صدور اغلب این کالاها کمتر از نیم قرن است.
کشورهایی که در رشته هایی مانند صنایع هوا-فضا، رایانه، داروهای نوپدید، ساخت ابزار آلات دقیق علمی، ماشین آلات الکتریکی و الکترونیکی، فناوری اطلاعات و ارتباطات راه دور، زیست فناوری، فناوری نانو، لیزر و اپتیک و نظایر آنها سرمایه‌گذاری کرده و از نیروی متخصص و کارآمد برای مدیریت این صنایع برخوردارند نسبت به سایر کشورها از مزیت نسبی بالاتری بهره مند هستند.
از جمله کشورهای در حال توسعه یا اقتصادهای نو صنعتی که در تولید و صدور کالاهای مبتنی بر فناوریهای پیشرفته در بازارهای جهانی به موفقیت‌های بزرگی دست یافته و سهم قابل ملاحظه‌ای از بازارها را به دست آورده اند می توان به کره جنوبی، سنگاپور، مالزی، ویتنام، مکزیک، تایلند، فیلیپین و هند اشاره کرد که ارزش صادرات کالاهای هایتک آنها در سال 2018 به شرح زیر بوده است:
کره جنوبی 193 میلیارد دلار
مالزی 90 میلیارد دلار
ویتنام 83 میلیارد دلار
مکزیک 75 میلیارد دلار
تایلند 45 میلیارد دلار
سنگاپور 155 میلیارد دلار
هند 20 میلیارد دلار
تردیدی نیست که برخی از کشورهای صنعتی که در تولید کالاهای مبتنی بر فناوری پیشرفته پیشگام بوده اند، (مانند آلمان، ایالات متحده، فرانسه، بریتانیا، ژاپن و …)در انتقال تکنولوژی‌های نوین به تعدادی از کشورهای در حال توسعه به دلایل گوناگون نقش‌آفرین بوده اند.
مهمترین عواملی که به کشورهای در حال توسعه و اقتصادهای نوظهور کمک کرده است که ساختار صادرات خود را متحول ساخته و در صادرات کالاهای هایتک سهمی از بازار را به خود اختصاص دهند عبارتند از
1- دارا بودن نیروی انسانی متخصص
2- سرمایه‌گذاری در بخش تحقیق و توسعه
3- جذب سرمایه گذاری هایی که با انتقال فناوریهای پیشرفته همراه بوده اند
4- ایجاد پارک‌های علوم و تکنولوژی و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان
5- اتخاذ خط مشی هایی که اقتصاد را به سمت دانش هدایت می کند
6- ایجاد فضای رقابتی بین واحدهای صنعتی صادرات گرا
کشور ما از ظرفیت و توان بالقوه مناسبی برای توسعه صادرات برخی از کالاهای های-تک که برای آنها بازار وسیع وجود دارد، برخوردار است.
تعدادی از نمایشگاه‌های بین‌المللی که در دو دهه اخیر توسط شرکت سهامی نمایشگاه‌های بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران برگزار شده و در آنها شرکت ها و موسسات ایرانی توانمندی‌های خود را به معرض نمایش گذارده اند ، به خوبی این موضوع را ثابت کرده است. از آن جمله می‌توان به نمایشگاه های زیر اشاره کرد: نمایشگاه زیست فناوری ایران
نمایشگاه بین المللی لیزر-فوتونیک
نمایشگاه الکترونیک، کامپیوتروتجارت الکترونیکی نمایشگاه تجهیزات و مواد آزمایشگاهی و پزشکی نمایشگاه صنایع مخابرات و اطلاع رسانی (تلکام) نمایشگاه تجهیزات و فناوری های بهداشت و محیط زیست
نمایشگاه فناوری نانو
علاوه بر آن در ایران بالغ بر 5 هزار شرکت دانش بنیان در 6 سال اخیر ایجاد شده است و در استان‌های کشور 44 پارک علوم و فناوری وجود دارد که برخی از آنها در رشته های بیوتکنولوژی و صنایع وابسته فناوری اطلاعات و ارتباطات، نانو-تکنولوژی، بهینه سازی انرژی و انرژی‌های نوین، هوا-فضا، داروهای نوپدید، رادیوداروها، مواد نو، نرم‌افزارها، برق و الکترونیک، هوش مصنوعی، اتوماسیون و مکاترونیک فعالیت می کنند.
به رغم توانایی های یاد شده و وجود تعداد قابل ملاحظه‌ای دانش آموخته در رشته های فنی و نیروی ماهر، ارزش صادرات کالاهای های-تک ایران بر اساس آمارهای سازمان ملل حدود یک درصد ارزش صادرات صنعتی کشور و در بالاترین سطح حدود 711 میلیون دلار در سال 2011 بوده است
در شرایط فعلی که توسعه صادرات غیر نفتی برای اقتصاد کشور از نهایت اهمیت برخوردار است شناسایی مشکلات صادرات کالاهای هایتک که از ارزش افزوده بسیار بالا و بازارهای گسترده‌ای برخوردارند باید در اولویت قرار گیرد و راهکارهای توسعه صادرات آنها شناسایی شود.
مهمترین اقداماتی که می تواند علاوه بر تداوم برپایی نمایشگاه‌های تخصصی، موجبات افزایش توان تولید و صادرات کالاهای های-تک و ایجاد تحول در ساختار کشور را فراهم نماید به اختصار عبارتند از:
1- تعیین خط مشی صادراتی برای شرکت‌های دانش‌بنیان و پارک‌های علوم و فناوری که برای تولیدات دانش پایه آنها بازارهای صادراتی وجود دارد و مشروط کردن حمایت از این موسسات یا نهادها به صدور درصدی از تولیداتشان
2- تشویق سرمایه‌گذاری‌های خارجی که با انتقال تکنولوژی های پیشرفته همراه است از کشورهای در حال توسعه که تمایل به همکاری با شرکت های ایرانی دارند.
3- تخصیص اعتبار کافی برای تحقیق و توسعه (R&D) در زمینه‌هایی که یافته‌های پژوهشی آنها را می‌توان تجاری‌سازی کرد
4- اعطای معافیت های مالیاتی یا امتیازات ویژه به واحدهای صنعتی صادراتی که به ایجاد واحدهای تحقیق و توسعه اقدام نمایند.
5- سهیم کردن پژوهشگران، مخترعان، مکتشفان یا افرادی که نوآوری های آنها می‌تواند به تولید کالاهای های-تک منجر شود در درآمد حاصل از فروش یا صدور این اقلام.
پیشنهاد می‌شود که گمرک جمهوری اسلامی ایران آمار دقیق صادرات کالاهای های-تک کشور را بر اساس تعرفه هایی که در دسترس گمرک خانه های همه کشورهاست و فهرست آنها موجود است، همه ساله منتشر کند تا کارشناسان و پژوهشگران تصویر روشنی از تجارت این کالاها در اختیار داشته باشند.
